Agnieszka Tułowiecka HERBARZE I QUASI-HERBARZE. WOKÓŁ ...

Na te różne jej myśli, patrzaj kary różnej,Doświadczysz przez godzinę tu recepty próżnej .Naprzód weźmij surowiec, ów tęgi, wołowy,A obwiąż jej koszulę czyście koło głowy:Smarujże ją po członkach, a polewaj wodą,Niechajże chodzi kłusem, a nie jednochodą:Bij godzinę, a jeslić nie przyobiecujeByć dobrą, otoć karę drugą pokazuję (…)Niniejszy fragment nie napawa optymizmem. Pocieszający jest jednak to, żew rzeczywistości sytuacja kobiety mężatki nie była aż taka zła, jak ilustruje Paprocki.W Polsce małżeństwo miało charakter partnerski, podobnie jak w Anglii i Czechach,odmienny natomiast niż w Niemczech, gdzie dominacja męża była zdecydowana i częstobrutalna. 100Niemalże do końca XVIII wieku pokutował w mentalności mężczyzn pogląd, iżniewiasta jest w zasadzie istotą niższego rzędu, ale przemoc w rodzinach szlacheckichwystępowała bardzo rzadko 101 .Generalnie satyry nie dawały żadnych pozytywnych rozwiązań, ich głównym celembyła ośmieszająca negacja. W Próbie cnót dobrych znajdujemy jednak pewne odstępstwood tej reguły. Dzieło kończą dwa wiersze, które stanowią próbę przezwyciężenia animozjido kobiet: „Żonę dobrą miłować, czcić, powinna jest rzecz każdemu” i „Na męża kara,który żonę dobrą bije, wszystkich cnotliwych małżonków dekret, na takiego złegoczłowieka” z których wynika że i mężczyznę może spotkać kara, jeśli będzie zły dla dobrejmałżonki.W sposobie prezentacji kobiet w literaturze staropolskiej, wyróżnia się dwiezasadnicze tendencje: pozytywną, która gloryfikowała niewiastę i krytyczną, która jądyskryminowała . W utworach Bartosza Paprockiego zdecydowanie dominuje ta druga, naco prawdopodobnie wywarły wpływ osobiste doświadczenia twórcy, nie mniej jednak niemożna zapominać o powszechnej modzie na tego typu teksty w XVI wieku, dziełaPaprockiego nie są bowiem przypadkiem odosobnionym. Być może rzeczywiście jakprzyznał Karel Krejči „są to utwory szablonowe, podobne do wielu innych powstałych wtym czasie utworów” 102 , ale między innymi dzięki nim właśnie dowiadujemy się, że100 M. Bogucka: op. cit. , s.41.101 Z. Kuchowicz: Obyczaje staropolskie XVII-XVIII wieku. Łódź 1975, s. 205.102 Por. K. Krejči: op. cit., s.250.36