Agnieszka Tułowiecka HERBARZE I QUASI-HERBARZE. WOKÓŁ ...

kultura polskiego sarmatyzmu była w zasadzie patriarchalna, poznajemy też zupełnie inneoblicze Sarmaty – Bartosza Paprockiego. Cytowane utwory mają zdecydowanie charakterparenetyczny, z nich wyłania się obraz kobiety konstruowany na zasadzie jaka powinnabyć idealna żona, co może robić, a czego jej czynić nie wolno.Zadaniem satyry było ganienie „zepsowanych obyczajów” i napominanie ludzibłądzących, dlatego wywody Paprockiego czasem przejaskrawione, niedorzeczne,a nawet śmieszne nie można traktować dosłownie.Stosunek pisarza do kobiet nie był aż tak pełen nienawiści, na co wskazujechociażby fakt, że pisarz, nie posługiwał się określeniem „kobieta”, które w XVI wiekubyło obelżywe, zastępował je słowem żona, białogłowa. W wydanym w latachsiedemdziesiątych Dziesięcioro przykazanie mężowo dopuszcza do głosu kobiety, któremogą odeprzeć atak mężów, a Próbę cnót dobrych zamyka wierszem : „Na męża kara,który żonę dobrą bije, wszystkich cnotliwych małżonków dekret, na takiego złegoczłowieka”.Satyry obyczajowe Bartosza Paprockiego pod względem artystycznym niedorównują dziełom wielkich poetów renesansowych. Ich słabością jest brak oryginalności ,poetyckich wzruszeń, lekkości. Zajmują jednak bardzo ważne miejsce w literaturzestaropolskiej. Ze względu na zawarte w nich treści stanowią cenny dokument ówczesnejobyczajowości, wskazują na obecny mizoginizm. W niewielkiej części ta samaproblematyka pojawia się w Nauce i przestrogach na różne przypadki ludzkie wydanej ok.1613 r. w Krakowie , a także w czeskich utworach pisarza t. j. pracy będącejprawdopodobnie czeskim tłumaczeniem Nauki rozmaitych filozofów, utworze Pannai Nowa kratochwile.Gdy po zwycięstwie partii Zygmunta, Paprocki udał się na Morawy, gdzie schroniłsię u przebywającego tam od dłuższego czasu Krzysztofa Zborowskiego,gościł u morawskich wielmożów Zygmunta i Wacława Nekszów z Landeku, panów naWszetynie i Łukowie, u Arkleba z Wickowa, pana na Prusinowicach i najdłużej u biskupaołomunieckiego Stanisława Pawłowskiego, któremu zawdzięczał nie tylko gościnę alei pomoc w gromadzeniu źródeł do historyczno-genealogicznego opisu Moraw. Pobytw Kromieryżu przyczynił się do umocnienia Paprockiego w duchu katolicyzmupotrydenckiego. Jeśli dawniej pozwalał sobie w swych pismach na pewien krytycyzm nietylko wobec protestantów, ale i wobec katolików, teraz przeszedł na pozycjezdecydowanie antyreformacyjne. I jego poglądy polityczne zostały ostatecznieuformowane: unia polsko-czeska pod berłem Habsburgów i ekspansja katolicyzmu na37