Agnieszka Tułowiecka HERBARZE I QUASI-HERBARZE. WOKÓŁ ...

całych rodów. Na jeszcze większą dowolność w zakresie formy pozwolił sobie w Herbachrycerstwa polskiego, gdzie możemy mówić o pewnym synkretyzmie gatunków w obrębiejednego, pojemniejszego, większych rozmiarów. Definicja herbarza w tym wypadku uległamodyfikacji-jako zbioru gatunków o zmiennej liczebności. W dziele tym zrezygnował zwizerunków władców, czy herbownych. Zastąpił je opisami szlachty , należącej do danegorodu.W każdym z prezentowanych dzieł ważnym czynnikiem mającym wpływ nastrukturę był kontekst kulturowy, na który składają się: założenia estetyczne, regułyprzedstawienia właściwe literaturze szesnastego wieku, kategoria podmiotu, relacja międzypercypującym a obiektem patrzenia.Modyfikacje występujące w strukturze (pomijając rozwój warsztatu pisarskiegotwórcy) wynikają głównie z warunków historyczno-kulturowych w jakich powstały(określanych w pracy mianem parametrów kontekstu), uniwersalizacji jednostkowegowydarzenia, podporządkowania w różnym stopniu, nietypowości opisywania,eksponowania dodatkowych treści.Zmiana struktury gatunkowej jest również znakiem tego jak literatura polskałączyła się w „więzy krwi” z podobnymi dziełami powstałymi w innych krajach.Niniejsze obserwacje pozwalają jednak wyróżnić pewne elementy stałe, do którychnależą: kompozycja oparta na współistnieniu słowa i obrazu (herbu) składająca się zgłównych trzech elementów: tytułu, obrazu i tekstu przybierającego różną postać, gdyżkategorią , która zdominowała ową strukturę jest varietas, kategoria nadgatunkowa , zktórą wiąże się kolejny element kompozycji-otwartość. Wszystkie wymienione elementystanowią razem strukturę podstawową wzorca gatunkowego herbarza.Herbarz jawi się nam jako rozbudowana forma emblematu. Pamiętamy, żewystępujące w nim formy, takie jak : stemmata, icones przyczyniły się do powstaniaemblematów, które to z kolei oddziaływały na nie. 209Osią strukturalną herbarza (posługując się terminem Stefanii Skwarczyńskiej) jestwięc zarówno pewna właściwość treściowa-temat rycerskich przodków i typ bohaterapolskiszlachcic, jak i pewna właściwość formalno-kompozycyjna: forma łącząca słowo iobraz- (korelacja herbu i tekstu). W warstwie elocutio nie obowiązują żadne dyrektywy(jedynie pewną normą tutaj jest relacja nadawczo-odbiorcza, istnienie podmiotumówiącego stale akcentującego swą obecność, jego bezpośredniość , sprawne operowanie209 J. Pelc: Obraz-słowo-znak. Studium o emblematach w literaturze staropolskiej. Wrocław 1973,s.224.124