Agnieszka Tułowiecka HERBARZE I QUASI-HERBARZE. WOKÓŁ ...

wówczas dzieła o podobnym formacie, Bartosz Paprocki był jednym z pierwszychtwórców wyznaczającym kierunek zmian tej właśnie formy literackiej. Jedynie więcprześledzenie jego warsztatu twórczego, miało na celu wydobycie tego co stałe,charakterystyczne.Niniejsza analiza, wykazała pewne zróżnicowanie w modelu genologicznymposzczególnych dzieł. Nim jednak przyjrzymy się temu jak Bartosz Paprocki konstruujestrukturę herbową, zatrzymamy się nad treścią herbarza, przedmiotami przedstawionymi.Herbarz na mapie literatury staropolskiej zajmuje miejsce szczególne, jestwidomym znakiem sarmatyzacji kultury polskiej, stanowi jej ważny element, narzędziesłużące gloryfikacji szlachty. U kolebki sarmatyzmu bowiem legły zainteresowaniagenealogią. To właśnie mit sarmacki, jak zauważył Janusz Pelc „budził ducha rycerskiego,wcielał ideały energii i męstwa oraz w szczególny sposób podkreślał odrębność narodowąprzez swoistą egzotykę surowego obyczaju, prostoty, a nawet i pewnego okrucieństwabarbarzyńskiego ludu konnych wojowników”. 207 Mit sarmacki już w dobie renesansuspełniał rolę dydaktyczną, stawiał wzór rycerskich przodków, godnych naśladowania, byłargumentem tradycyjnej niezawisłości narodu polskiego. Bartosz Paprocki typowySarmata, jak na ówczesnego szlachcica przystało, lubował się w wywodzeniu rodówherbowych od mitycznych przodków(Ozyrysa, Izis, Sema, Chama, cesarzy babilońskich,Aleksandra Wielkiego itd.). Nie dziwi więc fakt, że dzieła heraldyczne Paprockiegospotkały się z żywym przyjęciem. Odpowiadały gustom czytelniczym, można wręczpowiedzieć, że były widomym znakiem zapotrzebowania na ówczesnym rynkuwydawniczym, dodatkowo napisane w języku polskim miały szansę dotarcia do jaknajszerszej grupy czytelników.Powstaniu tej właśnie formy, sprzyjał kontekst kulturowy, rozwijająca się prężniekultura szlachecka, jej potrzeby, ideologia sarmacka, która determinowała wręcz określonykierunek rozwoju literatury, decydowała o gustach i upodobaniach estetycznychodbiorców, co nie bez echa wpłynęło na kształt dzieła. Z pewnością jest to gatuneksłużący interesom stanu posiadającego decydujący głos, w życiu społecznym ikulturalnym. Nie dziwi więc jego temat i retoryczny charakter.Herbarz z jednej strony to dzieło historiograficzne, w którym, jak w każdej narracjihistorycznej mamy do czynienia po pierwsze z prezentacją przeszłości-ojczyzny i jejszlachetnych obywateli, po drugie-z prawdziwymi twierdzeniami o określonym ładunku207 J. Pelc: Sarmatyzm. W: Słownik literatury staropolskiej…, s. 835.122