Agnieszka Tułowiecka HERBARZE I QUASI-HERBARZE. WOKÓŁ ...

przewodniku encyklopedycznym 7 . Do prac stricte naukowych, analizujących herbarze waspekcie ich właściwości literackich, należą jedynie prace Mariusza Kazańczuka. 8Przedmiotem uwagi filologów są przede wszystkim legendy herbowe w nichzawarte, które nie są zjawiskiem wyłącznie polskim, występują w całej kulturześródziemnomorskiej a także judeo - chrześcijańskiej. Owe legendy herbowe związane zherbami szlacheckimi, w sposób fantastyczny wyjaśniające ich genezę , opowiadające opochodzeniu, dziejach rodów pieczętujących się danym herbem, często przybierającepostać wierszowanej opowieści, cieszą się zainteresowaniem badaczy literatury i historii,czego dowodem są m. in. prace: historyków wrocławskich: Marka Cetwińskiego i MarkaDerwicha 9 ,wspomnianego Mariusza Kazańczuka 10 , Jerzego Piechowskiego 11 , CzesławaDeptuły 12 , Ryszarda Kiersnowskiego 13 .Drugą sferą ciekawą dla filologa są występujące w herbarzach wiersze na herbystemmata14 , kompozycje słowno-plastyczne składające się z wizerunku herbu i krótkiegoutworu poetyckiego nawiązującego do motywów obrazowych herbu, których zjawiskoopisuje w swej pracy Franciszek Pilarczyk 15 .Współcześnie przywykliśmy uważać herbarz za dzieło zawierające rysunki orazopisy herbów, informacje dotyczące ich pochodzenia, często wraz z obszernymikomentarzami oraz genealogią rodzin, które się nimi pieczętują, uzupełniane nierzadkobliższymi danymi wraz z krótkimi życiorysami wybitniejszych przedstawicieli, herbamikraju, prowincji. Ten typ herbarza stanowi niejako specjalność polską, gdyż wśredniowiecznej Europie, współczesne armoriały ograniczały się jedynie do rysunkówherbów i nazwisk ich nosicieli, pomijały natomiast opisy herbów oraz szczegółygenealogiczne, co miało ścisły związek z odrębnym ustrojem społecznym opartym naprawie feudalnym, dlatego też zdaniem niektórych historyków, za jedyny właściwy7 Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 1984, s.344.8 M. Kazańczuk: Staropolskie herbarze. Herby-historia-religia. „Pamiętnik Literacki” 2002, r. XCIII, z.3,s.37-57; Idem: O herbach szlacheckich w dawnej Polsce. „Nauka”2006, nr4, s.117-127; Idem:Średniowieczni Sarmaci. Obraz przeszłości w legendach herbowych Bartosza Paprockiego. W: Fascynacjefolklorystyczne. Księga poświęcona pamięci Heleny Kapełuś. Red. M. Kapełuś, A. Engelking. Warszawa2002, s. 71-77.9 M. Cetwiński, M. Derwich: Herby, legendy, mity. Wrocław 1987.10 M. Kazańczuk: Staropolskie legendy herbowe. Wrocław-Warszawa-Kraków 1990.11 J. Piechowski: Ukryte światła herbów. Warszawa 1991; Idem: Herby, magia, mity. Warszawa 1995.12 Cz. Deptuła: W kręgu starych i nowych refleksji nad genezą i symboliką herbów szlachty polskiej. Znak -mit –historia. „Zeszyty naukowe KUL”35:1992, nr 1-2(137-138), s. 3-31.13 R. Kiersnowski: Tworzywo historyczne polskich legend herbowych. „Rocznik Polskiego TowarzystwaHeraldycznego”, nowa seria T.1(12), 1993, s. 11-25.14 Poezja heraldyczna, tzw. stemmata zrodziła się w Polsce na początku szesnastego wieku. Inicjatorem tegogatunku był: Andrzej Krzycki, uprawiali go m.in. Klemens Janicki, Andrzej Trzecieski, Mikołaj Rej i JanKochanowski.15 F. Pilarczyk: Stemmata w drukach polskich szesnastego wieku. Zielona Góra 1982.7