Agnieszka Tułowiecka HERBARZE I QUASI-HERBARZE. WOKÓŁ ...

Poddając refleksji literackość owego dzieła, nie sposób pominąć kwestiiretorycznych. W drugiej połowie szesnastego wieku bowiem , to właśnie retoryka byłasztuką nadrzędną, dominującą, której podporządkowano poetycki (ekspresyjny) wyrazwypowiedzi. W refleksji nad literackością na plan pierwszy wysuwa się retoryczny( impresyjny) cel. 124 Dążność nadawcy do kształtowania postawy odbiorcy, do nakłonieniago do konkretnego zachowania, ustosunkowania się do przedstawionych zdarzeń jest tutajważniejsza niż samo wyrażanie stanów podmiotu mówiącego i jego kreacja.Zgodnie z wykładnią cycerońską zawartą w De Inventione już sam wstęp do dzieła„pierwsza część mowy, stosownie umysł słuchacza przygotowująca do dalszego ciągu,czego mówca dokaże, jeżeli pozyska jego przychylność, zaostrzy uwagę i uczyni gozdolnym do zrozumienia sprawy” 125 stanowi preludium do relacji nadawczo-odbiorczej,wskazuje na temat, kontekst historyczny dzieła a także zdradza tajniki warsztatupoetyckiego.Już zatem w pierwszych elementach ramy wydawniczej w wierszu wstępnym „Doczytelnika”, opartym na retorycznej organizacji wypowiedzi, poznajemy poetycki zamiarprzekonania odbiorcy o wielkości i wyjątkowości portretowanej szlachty. Na planpierwszy wysunięta zostaje funkcja docere, przyczyna pisania, czytamy:Wszakeś to zawsze słychał iż się tym świat bawiłIże sprawy poczciwych ludzi wysławialiA złych złość dla przestrogi także objawiali[k.4l]Poetyckie portretowanie ma sprawić czytelnikowi przyjemność, owe cycerońskiesuavitas. W tym samym fragmencie, nadawca przy pomocy innego chwytu retorycznego(captatio benevolentiae), pozyskuje życzliwość odbiorcy, podkreślając swąniedoskonałość:Nie miejże i mnie za złe choć słowy głupiemiChwalę ten naród zacny, znam ich sprawniejszymi[k.4l]Czyni także uwagi metapoetyckie, oceniając swój warsztat: „język mój niewypowie wszytkiego prawie”, hiperbolizując wielkość przedstawianych postaci,124 Z. Szmydtowa: Problemów „Poetyki” Arystotelesa ciąg dalszy. W: Poeci i poetyka. Warszawa 1964, s.391-409.125 Cicero: De Inventione. I, 15. Przeł. : E. Rykaczewski: O wynalezieniu retorycznym, Pisma filozoficzneMarka Tuliusza Cycerona. Cz. II. Poznań 1879, s. 422.52