Agnieszka Tułowiecka HERBARZE I QUASI-HERBARZE. WOKÓŁ ...

More documents

Recommendations

Info

Rozdział IIIPanoszaZanim przystąpimy do analizy dzieła, spróbujemy zastanowić się nadświadomością literacką twórcy, tak istotną przy odczytaniu jego intencji.Okres życia i twórczości Bartosza Paprockiego przypadający na drugą połowęszesnastego wieku, to czas niezwykle ważny w dziejach historii i kultury polskiej.Takie wydarzenia historyczne, jak wygaśnięcie dynastii Jagiellonów w lipcu 1572roku, po śmierci Zygmunta Augusta, narastające spory religijne pomiędzy protestantamia katolikami, burzliwe pierwsze bezkrólewie, walki o wpływy w kraju pomiędzy średniąszlachtą a bogatymi magnatami, panowanie i ucieczka Henryka Walezego , drugiebezkrólewie i późniejsze wojny Stefana Batorego z Iwanem Groźnym o Inflanty -przyczyniły się m. in. do najbujniejszego rozkwitu historiografii polskiej przypadającegowłaśnie na ostatnie ćwierćwiecze szesnastego wieku. W tym okresie działalnośćhistoryków poszła w dwu kierunkach: większość pisarzy zajęła się dziejamiwspółczesnymi Ś. Orzelski, A.P. Nidecki, J. Łasicki, R. Heidenstein, J. D. Solikowski, K.Warszewicki; inni natomiast S. Sarnicki, M. Stryjkowski, A. Gwagnin, L. Gorecki,46
J. Bielski opisywali dzieje dawniejsze. 112Ze względu na treść, informacje biograficzne dotyczące szlachty, herbarze i quasiherbarze(tytułowa Panosza), ubrane w literacką szatę sytuujemy w tym właśnie szereguprac, chociaż zaznaczamy, nie będą to dzieła stricte historiograficzne. 113Paprocki studiował w Akademii Krakowskiej, znał więc modne podówczas gatunkiliterackie. Trudno jednoznacznie stwierdzić, na ile znał dzieła ówczesnych teoretykówpoezji (pewną pomocą jest w tym wypadku właśnie, analiza literacka jego prac) m.in.: F.Robortella, Explicationes in librum Aristotelis de Arte poetica, 1548, J. C. Scaligera,Poetices libri septem, 1561, popularne koncepcje dzieła literackiego, próby zdefiniowaniagatunku literackiego wywodzące się ze starożytności, autorstwa Platona zawarte w IIIksiędze Państwa , Poetykę, Retorykę Arystotelesa, De Inventione, De oratore Cycerona,Rhetorica Herennium, Kwintyliana Institutiones oratoriae libri XII; chociaż jak wiadomozainteresowanie tymi pracami wśród profesorów Akademii Krakowskiej, której uczniembył Paprocki było powszechne. O wiele łatwiej wskazać na znajomość konkretnych dziełhistorycznych, literackich, które wywarły wpływ na jego „wyobrażenie” literatury. Zpewnością oprócz licznych dzieł kronikarskich, o których wspomina zwłaszcza w dwóchnastępnych herbarzach, czytywał dzieła Mikołaja Reja, zwłaszcza wydany w 1562 roku:Zwierzyniec, w którym rozmaitych stanów, ludzi, zwierząt i ptaków kształty, przypadki iobyczaje są właśnie wypisane nawiązujący do dzieła Alciatusa Emblematum liber, skorosam w późniejszej fazie swego życia zajął się przekładem niektórych jego utworów najęzyk czeski. Podobnie znał twórczość Jana Kochanowskiego, czy SzymonaSzymonowica. Z dzieł historycznych studiował zwłaszcza prace Jana Długosza 114 Insygniaseu Clenodia…, Banderia Prutenorum dostępne w rękopisie. W 1562 roku ukazał się wAntwerpii Arma Regni Poloniae Ambrożego z Nysy, przedstawiający 144 herby (ziem,zakonu niemieckiego, kapituł i szlachty, wykonanych techniką drzeworytniczą), opartyprawdopodobnie na jednym z zaginionych rękopisów Klejnotów Jana Długosza. Nie jestwięc wykluczone, że i z owym zbiorem herbów otwarty na wszelkiego typu nowinki112 Por. H. Dziechcińska, Historiografia. W: Słownik literatury staropolskiej… , s. 306.113 Z uszeregowaniem twórczości Bartosza Paprockiego w kręgu piśmiennictwa historiograficznegospotykamy się zarówno w starszych (np. Bronisława Nadolskiego: Kierunki rozwojowe dziejopisarstwastaroplskiego. Lwów 1938; Ł. Gołębiowskiego: O dziejopisach polskich, ich duchu, zaletach i wadach.Warszawa 1826 ) jak i nowszych opracowaniach dotyczących historiografii (np. A. F. Grabskiego: Zaryshistorii historiografii polskiej. Poznań 2000, E.A. Mierzwy: Historia historiografii.T.2.Warszawa 2007).114 Jan Długosz nie jest jedynym heraldykiem przed Bartoszem Paprockim, jak zauważono w rozdzialepierwszym niniejszej pracy. Pierwszymi herbarzami były role herbowe sporządzane od XIII wieku z okazjiturniejów rycerskich jako pomoc w identyfikacji uczestników i poprawności używanych przez nich herbów.Jednym z najstarszych europejskich herbarzy jest Herbarz Gerlego powstały ok. 1369 roku i uzupełniony doXV wieku, w którym znajdują się też herby polskie.47
Page 1: Uniwersytet Śląski w KatowicachAg
Page 4 and 5: Arystoteles dopełnił typologię r
Page 6 and 7: Rozdział IHerb-herbarz-heraldyka.H
Page 8 and 9: herbarz polski podobny do tych jaki
Page 10 and 11: Śląsku, który pozostawał wówcz
Page 12 and 13: Sama heraldyka jako nauka rozwinę
Page 14 and 15: 2008), Andrzeja Brzeziny Winiarskie
Page 16 and 17: Wiktor Hugo nazwał „hieroglifami
Page 18 and 19: wierszopisem miernym i mało orygin
Page 20 and 21: niektóre gatunki literackie powsze
Page 22 and 23: W tym czasie m. in. do wybitnych na
Page 24 and 25: publicznych: elekcji, koronacji, in
Page 26 and 27: wolę męża, gdyż inaczej ten „
Page 28 and 29: przypowieści uciesznych). Owe „p
Page 30 and 31: Equanus. To wbrew jego woli kochank
Page 32 and 33: Batorego swym złośliwym i jadowit
Page 34 and 35: ośmiowersowych strofach. Z nich do
Page 36 and 37: Na te różne jej myśli, patrzaj k
Page 38 and 39: tereny wschodnie, zwłaszcza jednak
Page 40 and 41: Próbę cnót dobrych, wydaną oko
Page 42 and 43: właśnie stawianie twórcy w szere
Page 44 and 45: „rozmowa”, inaczej określana j
Page 48 and 49: pisarskie twórca z Głogół się
Page 50 and 51: ymowane o przeszciu tatarskim do W
Page 52 and 53: Poddając refleksji literackość o
Page 54 and 55: W niektórych miejscach zdradza, i
Page 56 and 57: w wypowiedziach perswazyjnych, czyt
Page 58 and 59: umiłowanie do trunków, cielesnych
Page 60 and 61: znaczny ( wiersz „Piotr Derśniak
Page 62 and 63: wstecz. Szczególnie zaś biografis
Page 64 and 65: nigdy aby najmniej nie miewał na p
Page 66 and 67: Wierz mi lepszy porządek onby spra
Page 68 and 69: W zakresie elocutio obecne proste n
Page 70 and 71: Dzieło w sumie liczy czterysta trz
Page 72 and 73: a ponieważ adresatem wypowiedzi je
Page 74 and 75: Szlachetni bowiem, to ludzie zacni,
Page 76 and 77: obfitość ryb i dzikiego zwierza,
Page 78 and 79: także dokonywał własnych poszuki
Page 80 and 81: narodzeniem Chrystusa, gdy lud fran
Page 82 and 83: Wiersze na herby, stemmata spełnia
Page 84 and 85: Zasadniczy element herbu, zwanego w
Page 86 and 87: Przyjrzyjmy się zatem historii her
Page 88 and 89: się czynem, zasłużył się jako
Page 90 and 91: połączenia w obrębie jednej fabu
Page 92 and 93: czechowskiego, nakielskiego, rospie
Page 94 and 95: drugiej kolejności, a na końcu wi
Page 96 and 97:
pitagorejczyków oznaczająca „po
Page 98 and 99:
Rozdział VHerby rycerstwa polskieg
Page 100 and 101:
gardzącego cnotą innych - confide
Page 102 and 103:
Kolejnym elementem zamykającym par
Page 104 and 105:
Bełtowie tu Bełt, inne nazwy to n
Page 106 and 107:
przykład: „ Nie najduję dalej w
Page 108 and 109:
Opis herbu otwiera odwołanie do dz
Page 110 and 111:
W Herbach rycerstwa polskiego wplat
Page 112 and 113:
syna. Syn ów bardzo często zasłu
Page 114 and 115:
Missus est item a rege Kiszka cum l
Page 116 and 117:
się to z opisania historyków nie
Page 118 and 119:
Bardzo często opisując tu herbown
Page 120 and 121:
znacznie rozwinął Długoszowy sch
Page 122 and 123:
wówczas dzieła o podobnym formaci
Page 124 and 125:
całych rodów. Na jeszcze większ
Page 126 and 127:
BibliografiaPodmiotowaB. Paprocki:
Page 128 and 129:
Heymowski A. : Herby polskie w bruk
Page 130 and 131:
Michałowska T.: Średniowiecze. Wa
Page 132:
Tomczak A.: Jeszcze o „ zapomnian
show all

Agnieszka Tułowiecka HERBARZE I QUASI-HERBARZE. WOKÓŁ ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?