Agnieszka Tułowiecka HERBARZE I QUASI-HERBARZE. WOKÓŁ ...

Bóg, Honor, Ojczyzna to trzy zasadnicze wartości, których bronił rycerz także wszlacheckim etosie znalazły swoje centralne miejsce. Etos szlachecki traktujemy bowiemjako pewną kontynuację etosu rycerskiego, choć mamy świadomość, iż już w szesnastymwieku takiej identyfikacji sprzeciwiał się m.in. A.F.Modrzewski, który podkreślał, że „Niejest tedy to samo urodzić się szlachcicem, a należeć do rycerskiego stanu”, czy w innymmiejscu: „Trzeba więc ustalić różnicę między rycerzem a szlachcicem i nie udzielać tytułurycerza ogółowi szlachty, który na niego nigdy nie zasłużył.” 157Szlachectwo nie mieściło się w sferze doczesnej, wykraczało poza jego horyzont.I tu dotykamy kwestii religijnej. Polska szlachta wierzyła głęboko, w to, że stworzył jąBóg i to przede wszystkim Bóg katolicki. 158Modne było zwłaszcza później, w siedemnastym wieku przekonanie iż szlachtapolska stanowi przedmurze chrześcijaństwa, jest obroną, przedmurzem przede wszystkimkatolicyzmu a szlachcic polski-to defensor fidei.Wierność Bogu była sprawą jasną, wierność władcy oczywiście była pożądana,rozumiana była jednak inaczej niż na zachodzie Europy, gdzie rycerze byli zawszewasalami jakiegoś suwerena, pełnili u niego służbę, służyli jego sprawom za co onzapewniał im przywileje i opiekę. Polska szlachta w większości była przekonana, żeprzywileje szlacheckie to rzecz naturalna, i oczywista. Owa wolność szlacheckawykluczała niejako wszelkie ziemskie poddanie. Z założenia szlachcic nie mógł byćniczyim wasalem, nawet króla. Nie mniej jednak wierność, służba władcy, który za dobrąsłużbę nagradzał, chociażby nadaniem herbu, była cnotą.To dla niej rycerz herbu Dąbrowa z domu Poboga, przejęty słowami wrogabluźniącemu przeciw jego Panu wyznaje: „Rzekł zgiń o jego krzywdę moje ciałowieczne.” Te słowa w sposób dosadny ukazują stosunek do pana, dla którego jest w stanieponieść nawet największą cenę, stracić życie. Oczywiście w walce z wrogiem nie zabrakłoakcentu religijnego - oddania się Bogu. W nagrodę król ofiarował rycerzowi dwa złotekrzyże.157 Zob. L. Szczerbicka – Ślęk: W kręgu Klio i Kalliope. Staropolska epika historyczna. Wrocław 1973, s.31.158 Już w kolejnym herbarzu, w otwarciu księgi drugiej Herbów rycerstwa polskiego wydanych w1584,czytamy o biblijnym pochodzeniu narodu szlacheckiego, który powstał już po potopie. „Powiedająjedni, żeby się miało od synów Noego począć, za onem przeklęctwem ojcowskim, kiedy Cham syna swegoprzeklął, o to, że się śmiał z jego nieopatrznego leżenia(…)” „Drudzy tego chcą, żeby się dopiero zacząćmiało po zburzeniu onej wieży Babel, czasu Heber i Phalek.” (HRP,s.48).83