Agnieszka Tułowiecka HERBARZE I QUASI-HERBARZE. WOKÓŁ ...

Kolejnym elementem zamykającym partię wstępu, jest zwrot Do Czytelnika, wktórym nadawca nawiązuje z nim kontakt, ujawnia się jako członek tej samej co odbiorcaspołeczności. By pozyskać jego przychylność i zjednać jego sympatię zwraca się do niego„łaskawy czytelniku” i następnie streszcza wszystkie pięć części dzieła, by ten miał oglądcałości. Wyjaśnia też skąd czerpał źródła a mianowicie: z historii, terminat kościołów,przywilejów, akt ziemskich, grodzkich, metryki ksiąg królewskich i różnych skryptów.Nasze refleksje nad gatunkiem rozpoczynamy od postawienia tezy, że jest to dziełosylwiczne, w którym naczelną zasadą kompozycyjną jest varietas. Już we wstępie bowiemzaznaczono, z jakich źródeł będzie autor czerpał wiadomości. Przeglądając pobieżnie kartyherbarza zauważamy obok przeważającej formy ciągłej, prozatorskiej : listy, epigramaty,fragmenty kronik (Kadłubka, Baszko, Długosza, Miechowity, Kromera), elogia, epitafia,effigies (wizerunki), przywileje, epicedja.Dzieło wydane niespełna siedem lat po Gnieździe cnoty już przy pobieżnej lekturzeróżni się zasadniczo: przede wszystkim zrezygnowano w nim z drzeworytówgenealogicznych i wizerunków władców a pozostawiono jedynie herby, które stanowiąswego rodzaju jego oś konstrukcyjną . Układ herbów, podobnie jak przedstawianychwątków fabularnych, nie jest przypadkowy, podstawową zasadą porządkującą je jestchronologia. Przyjrzyjmy się więc: księga pierwsza, objętościowo najmniejsza, wprzeciwieństwie do pozostałych ksiąg zawiera tylko jeden herb – orła białego „którykrólom tylko a królestwu należy”. Na tle pozostałych ksiąg wyróżnia się również tym, żeopowiada o władcach Polski, począwszy od legendarnego Lecha monarchy roku 550 aż doLudwika Węgierskiego zmarłego w 1384 roku , przyjmuje zatem formę modnego wówczaskatalogu władców, (by przypomnieć Klemensa Janicjusza Vitae Regum Polonorumelegiaco carmino descriptae , zbiory Jana Achacego Kmity, Jana Głuchowskiego).Zbliżona do niej jest księga czwarta „O herbiech ksiażąt i rycerstwa Wielkiego KsięstwaLitewskiego”, przedstawiająca dzieje od 1205 roku do 1587 także trzymająca się porządkuczasowego, opowiadająca dzieje książąt (stąd herb Pogonia) i rycerstwa Litwy . Należyzauważyć, że oprócz herbów zawiera również inny rodzaj przedstawień plastycznych -chorągwie. Paprocki korzystał bowiem m. in. z Banderia Prutenorum Jana Długosza, jakopierwszy ogłosił opis chorągwi krzyżackich, oparty na szesnastowiecznych streszczonych181 Błędy przodków już na dobre pogrzebaneSarmackiego rodu, niech przeczyta potomnośćO mężnych czynach ojców, pragnąc czytaniem naśladowaćNie zniesławiona, lecz mająca naśladować potomność.102