Agnieszka Tułowiecka HERBARZE I QUASI-HERBARZE. WOKÓŁ ...

Wiersze na herby, stemmata spełniają te same funkcje poznawczei dydaktyczne jakie obserwujemy w emblematach.Nim jednak przyjrzymy się wybranym opisom herbów, małej refleksji poddamypojęcie szlachectwa, które stanowiło przecież naczelną wartość ideologiczną kulturyszlacheckiej i jednocześnie w zakresie treści stanowi jedną z głównych dominant dzieła.Szlachectwo ma swoje dychotomiczne znaczenie, w rozumieniu dawnym i nietylko, z jednej strony oznacza przynależność do stanu szlacheckiego, do którego możnabyło należeć dzięki urodzeniu z rodziców szlacheckich (od 1505 r. także matka powinnabyć szlachetnego urodzenia) w legalnym związku, poprzez nobilitację, adopcję lubindygenat. Owa przynależność do stanu szlacheckiego zobowiązywała oczywiście dopewnych postaw, zachowań zgodnych z etosem rycerskim. Szlachetny bowiem to ten co„postępuje wspaniałomyślnie, bezinteresownie, odznacza się wielkimi przymiotamicharakteru, prawością” - i to drugie znaczenie tego pojęcia. 154 Prawdziwe szlachectwo toszlachectwo duchowe, a nie szlachectwo krwi i broni. O szlachectwie duszy pisali jużsofiści, Eurypides, Arystoteles, Meander, Anaximenes, Seneka, Juvenal. 155Herby podobnie jak sygnety, zawołania, czy inne elementy są ważne ale to nie onestanowią istoty szlachectwa, bo by postępować szlachetnie nie trzeba urodzić sięszlachcicem. W rzeczywistości człowiek nie staje się szlachetny w chwili urodzenia,dopiero życie daje mu szansę, by tę cnotę osiągnąć. Szlachectwo jest sposobem bycia, topewnego rodzaju mentalna konstrukcja człowieka. Nie jest tylko zarezerwowane dlaszlachty, o ile jednak dla nie-szlachcica jest jego cnotą dla szlachcica jest jegoobowiązkiem. 156Już cytowana przedmowa stanowi swego rodzaju traktat o szlachectwie, w którymraz po raz do głosu dochodzą mądrzy starożytni.Szlachectwo wiąże się z godnością, która uczłowiecza, manifestuje się jakodoskonałość, cnota. Otwiera jednostkę na potrzeby innych, przeciwstawia wzorcowi życiakosztem drugiego człowieka nakazując nieść mu bezinteresowną pomoc w razie potrzeby.To także wezwanie do mądrości, stałego doskonalenia nie tylko ciała ale umysłu.(…)co podali na księgach a stąd się zacnymiTakże jako i oni ojczyźnie staniemy.[k.4p]154 Nowy Słownik Języka Polskiego. Red. E. Sobol. Warszawa 2002, 991.155 Podaję za: E. R. Curtius :Szlachectwo duszy. W: Literatura europejska i łacińskie średniowiecze. Idem.Tłum. i oprac. A. Borowski, Kraków 2005, s.188.156 Zob. Marcin Michał Wiszowaty: Szlachectwo. „Verbum Nobile” 2000, nr 13/14.82