Agnieszka Tułowiecka HERBARZE I QUASI-HERBARZE. WOKÓŁ ...

poznawczym i opisem przeszłości proponowanym przez historyka-autora. 208 Każdybowiem sposób prezentacji przeszłości ma cechy subiektywnego oglądu autora, którydokonuje selekcji materiału, by następnie dokonać jego przedstawienia zgodnie zzamierzonym celem, który chce osiągnąć. I tu mamy do czynienia z fikcją stanowiącąnarzędzie w konstruowaniu fabuły, ważny element literackości, który z drugiej stronypozwala patrzeć na herbarz jako na dzieło literackie. Funkcjonowanie obok prawdy -kategorii prawdopodobieństwa, wprowadzanie obok bytów realnych, zjawisk,„prawdopodobnych”, czasem nadprzyrodzonych dowodzi, iż wśród czytelnikówszesnastowiecznych-to co powszechne, zwyczajne nie do końca budziło entuzjazm a wręczprzeciwnie, większą siłę oddziaływania, przyswajania treści budziło to co niezwykłe,legendarne, tajemnicze. Fikcja była dopuszczalna w tekstach historiograficznych,pozwalała dopełnić kreowaną rzeczywistość, tak by stawała się bardziej interesująca.Co do środków przedstawiania, dominuje więc prawda alei kategoria fikcji, która funkcjonuje na tych samych prawach.W zakresie treści, herbarz reprezentowany tu najlepiej przez Herby rycerstwapolskiego przedstawia : gniazdo rodowe, rozrodzenie, rozsiedlenie, przedstawienienajważniejszych przodków-ich przymioty, zasługi, dokładne daty piastowanych urzędów,rodowody.Pod względem tematycznym zaobserwować można tendencje do prezentacjiidealnej szlachty. Tematem wspólnym trzech wymienionych dzieł i zasadniczym dziełaokreślanego mianem herbarza jest– opisanie cnót rycerskich mężów i ich rozrodzenia.W zakresie formy zauważyliśmy pewne różnice w modelu genologicznymkolejnych dzieł. Schemat kompozycyjny w pierwszym dziele, które stanowiło próbęwprawiania się w formę, w znacznym stopniu wzorowaną na dziele Mikołaja Rejaokreślanym przez nas mianem quasi-herbarza przedstawiał się następującego: herb iepigramat ze stałą strukturą wersyfikacyjną trzynastozgłoskowca z rymami parzystymi.Model genologiczny Gniazda cnoty okazał się bardziej precyzyjny, nie była to jużwyłącznie apologetyczna wizja szlachty inkrustowana topiką antyczną, dlategoposłużyliśmy się pojęciem herbarza. Gniazdo cnoty dzieło o wiele większe od Panoszy, wktórym autor nie zamykał się już w jednej formie wiersza trzynastozgłoskowca a dopuściłustępy w postaci dłuższych prozatorskich opisów, rozbudował konstrukcję herbarzaprzede wszystkim poprzez podanie już nie tylko informacji na temat wybranych osób ale208 Te trzy elementy narracji historycznej, traktowane jako odmiany dyskursu wymienia Frank Ankersmit wswej pracy: Narracja, reprezentacja, doświadczenie. Studia z teorii historiografii. Kraków 2004, s. 195.123