Agnieszka Tułowiecka HERBARZE I QUASI-HERBARZE. WOKÓŁ ...

herbów litewskich. Była to zatem konsekwentna realizacja tego, co wydarzyło się w 1569r. na sejmie lubelskim” 174 .W Gnieździe cnoty mamy więc do czynienia z rozwinięciem kompozycji, nie są tojuż jedynie wiersze na herby konkretnych osób. W zakresie dispositio nowym elementemobok herbu, są przedstawienia wizerunków postaci przynależących do danego rodu i tymsamym pieczętujących się tym samym herbem. Herb stanowi jednak punkt centralny, ponim dopiero występują ryciny herbownych.Naczelną osią konstrukcyjną dzieła, jak wykazała analiza, jest związek godła zpostaciami nimi się pieczętującymi. W zakresie treści i nie tylko, dzieło miejscamiprzypomina kronikę (układ chronologiczny, wyraźne zakończenie, temat historyczny,występowanie zarówno elementów prawdziwych jak i fikcyjnych), punktem wyjścia jestopis herbu, jego genezy wysnutej na podstawie interpretacji godła, następnie dopierocharakterystyka herbownych. Pod względem formy stanowi rozbudowaną wersjęemblematu - każda historia herbowa składa się z obszernej, nieraz kilkuzdaniowejinskrypcji, obrazu – herbu, subskrypcji, której rolę spełnia wierszowany epigram (głównietrzynastozgłoskowiec) czasem rozbudowany - rytmiczna proza. Po owej subskrypcji -wizerunki herbownych, nierzadko dodatkowe informacje podmiotu mówiącego,wprowadzającego do swej relacji anegdoty (element zmienny). W warstwie stylistycznejobecna, jak zauważyliśmy wcześniej, forma wiersza – trzynastozgłoskowego i partieciągłe, prozatorskie. Mało jest wtrąceń łacińskich a także elementów antykizujących,liczne zaś epitety. Podmiot mówiący występuje w pierwszej osobie. Co do sposobównaśladowania dominuje proste naśladowanie, miejscami w partiach ciągłych - mimetyczne.Przedmiot naśladowania - postaci budowane są na zasadzie wzorca, to właśnie opiscnót szlachty jest głównym tematem dzieła i tym samym stanowi realizację celówdydaktycznych. Dominuje funkcja impresyjna. Kontekst lokalny również jak w dzielepoprzednim oscyluje wokół problemu walki z poganami. Czas wydarzeń mieści się wramach drugiej połowy szesnastego wieku a nawet miejscami wybiega głęboko wstecz.174 J. Szymański : Herbarz rycerstwa polskiego z XVI wieku. Warszawa 2001, s. 11.97