Agnieszka Tułowiecka HERBARZE I QUASI-HERBARZE. WOKÓŁ ...

pisarskie twórca z Głogół się nie zetknął, zwłaszcza iż jak wskazują źródła, ów Ambroży,syn mieszczanina, Niemca, urodzony na Śląsku, studiował na Akademii Krakowskiej wtym samym czasie co Bartosz Paprocki 115 . Znał z pewnością także twórczość poetówpolsko-łacińskich, zwłaszcza wiersze będące realizacją horacjańskiej zasady ut pictura apoesis erit na co wskazuje wnikliwa lektura jego dzieł. Druga połowa szesnastego wiekusprzyjała bowiem rozwojowi takich form literackich jak, emblemat, stemmata właśnie.Wiersze na herby powstawały już w kręgu poetów polsko-łacińskich, w pierwszymdwudziestoleciu szesnastego wieku 116 , by wymienić chociażby utwór Polona loquitur,Epigramma Pauli Crosnensis Pawła z Krosna, czy In stemma Joannis Tarnovii AndrzejaKrzyckiego. Bartosz Paprocki przystępując do swej pracy miał wyraźnie sprecyzowanycel: chciał sportretować szlachtę ziem wschodnich. Szukał więc takiej formy, która owesławetne czyny najlepiej byłaby w stanie przedstawić. Realizacji idei sprzyjała formałącząca obraz i słowo, która zwiększała skuteczność perswazji, ewokowała wzrok i zmysłyi tym samym sprzyjała lepszemu utrwaleniu, zapamiętaniu, gdyż przesłanie dydaktycznebyło tutaj bardzo istotne, zważywszy na kontekst historyczno-kulturowy. Wybrał więcformę wierszy na herby, które połączył w jeden cykl, co było nowością na ówczesnymrynku wydawniczym, gdyż wśród wydawanych zbiorów epigramatów, elegii (np. zbiórElegiae et epigrammata quaedam Grzegorza z Samobora, wydany w 1567, w drukarniMacieja Wirzbięty) wiersze na herby występowały, ale nie stanowiły dominantykompozycyjnej, nie wypełniały całościowo dzieła. Tutaj przeciwnie, cały zbiór, oweinventio retoryczne zasadza się na związku herbu z tekstem poetyckim.W 1575 r. w drukarni Macieja Wirzbięty w Krakowie wydał więc : Panosza, tojest wysławienie panów i paniąt ziem ruskich i podolskich z męstwa, z obyczajów i z innychspraw poczciwych, któremi oni porównali z onymi Greckiemi i Trojańskiemi mężmi, takżeteż mądremi, Rzymskiemi i inszych państw rozmaitych Rycerzami, z Oratory i Philosophy,osmią wierszów tylko co przedniejsze osoby opisane 117 . Dzieło poświęcone szlachcie ziemwschodnich, a dokładniej Rusi i Podola, stanowi jedną z pierwszych prób zilustrowaniaszlachty polskiej przez pisarza herbu Jastrzębiec. Wyraz „panosza” pojawiający się w115 W. Dworzaczek: Bartosz Paprocki …, s.85.116 Zob. też przypis 14 – s.7.117 B. Paprocki: Panosza… Kraków 1575. Starodruk Biblioteki Kórnickiej, sygn.– Cim. Qu.2175 .Wszystkiepojawiające się w niniejszym artykule cytaty pochodzą z tego wydania, oznaczane są skrótem w nawiasiekwadratowym: k.-karta, odpowiedni numer ,l-lewa, p- prawa .48