Hejden Robert M Skice za podeljenu kuću

(USTAVNI NACIONALIZAMsni vezu između države i (etničkog) naroda posredstvom retorikeustavnog nacionalizma.Od državnog socijalizma do državnog šovinizma:"puni nacionalni suverenitet" kao ustavna ideologijaNeki analitičari su u središnjem značaju suvereniteta za nacionalističkevlade postkomunističkih jugoslovenskih republika videlik~uč za novu ideologiju. Kao što je to pitanje 1991. godine izraziojedan slovenački disidentski pisac,13 nacionalizam je:.. , zamenio ideologiju opšteg oslobođenja [radničke klase]ideologijom [potpunog nacionalnog suvereniteta]. Ovde ni ukom smislu nije reč o racionalnim kategorijama, već je reč osuverenitetu kao vrednosti po sebi, najvišoj vrednosti, čija jecena nebitna. (Šetinc 1990, str. 17)Moglo bi se, prema tome, smatrati kako je tranzicija u svakoj odjugoslovenskih republika, u smislu vladajućih zvaničnih ideologija,bila sa državnog socijalizma na državni šovinizam, dok je klasnogneprijatelja zamenio izdajnik (etničkog) naroda.Ova promena ideologije može se uočiti u ustavima bivših jugoslovenskihrepublika, ukoliko se uporede sa ideološkim temeljimasaveznog ustava iz 1974. Kao što je primetio Slobodan Samardžić(1990, str. 30-32), Ustav iz 1974. predviđao je izvestanoblik dvojnog suvereniteta čiji su nosioci bili "radnička klasa i sviradni ljudi", s jedne strane, i "narodi i narodnosti" Jugoslavije, sdruge strane. U suštini, ovaj dualizam može se smatrati pokušajemda se premosti jaz između dva velika organizujuća načelaevropske političke mis!.i još od početka devetnaestog veka: klasei naroda (vidi Szporluk 1988),14 jv\eđutim, kao što veli Samardžić13 U jednoj od mnogih ironija Jugoslavije posle 1989. godine mnogi socijaldemokratiostali su u opoziciji prema novim upravUačima u raznim republikama.Navedena rečenica, koja bl bila jeret1čk2 u z\!aničn~:m krugovimaSlovenije, objavljena je u listu Demokratske stranke u Srbiji koja jei sama bila u opoziciji.14 Imajući ovo na umu, antropolozi bi mogU da smatraju kako jugoslovenskisamoupravni federalizam odgovara Levi-Strosovoj definiciji mita, jer je pokušaoda uspostavi most između kategorija koje su, u stvari, nespojive.(1990, str. 31), ovo je bila opasna strategija, jer je temeUila jedansuverenitet na ideološkoj osnovi "samoupravnog socijalizma",pa je sa krajem te ideologije, "državni poredak izgubio jednogod svojih suverena". Preostale su jedino nacija i ideologijanacionalizma. U srednjoj Evropi, naravno, nacionalizam kaoustavna ideologija ima dugu istoriju (vidi, npr., Meinecke 1970),a usvajanje državnog šovinizma za ustavnu ideologiju možda je,prema tome, obeležilo ulazak svih bivših jugoslovenskih republikau "srednju Evropu".Ovaj način gledanja na ideološku tranziciju može izgledatiodviše površan, naročito zbog toga što ignoriše osobene odlikesocijalističkih privreda. Ipak, ideološko upoređenje je korisno jernas podseća da se u ovim nacionalističkim konfiguracijama, kaoi u socijalističkim, građanin kao pojedinac podvodi pod grupu,narod istiskuje klasu kao osnovnu kategoriju društvene misli ili,prema Gelnerovom opisu (1990), kao takmace za identifikacijukao stvarnih istorijskih dramatis personae. Kao što pokazuje Tuđmanovaformulacija pojma, narod postaje svojevrstan kolektivnipojedinac, protiv koga fizičkim pojedincima nema opstanka. Topodvođenje pojedinca pod grupu, koje je protivno "modernoj ideologiji"i dominantnim liberalnim teorijama i tržišne privrede ipolitičke demokratije u najmanju ruku još od kraja osamnaestogveka (vidi Dumont 1977; Hirschman 1977), pretvara nacionalističkuu potencijalno totalitarizujuću državu, polažući pravo nato da definiše ne samo identitet naroda nego i fizičkih lica kojačine ovog korporativnog pojedinca.Ovaj proces definisanja ispo~ava se u zakonima koji definišudržav~anstvo, a čine integralni deo režima ustavnog nacionalizma.Najosnovnija prava u novim republikama određena su državljanstvom:ne samo biračko pravo i pravo kandidovanja na izborima,već i pravo na svojinu, pravo na rad, čak i pravo stalnogboravka u onome što je čoveku oduvek bila domovina. Ali, odvajanjanije bilo samo između došUaka i domaćih stanovnika, većuglavnom i između ~udi koji su odavno živeli u republici u kojojsu se zatekli kada se Jugoslavija 1991-1992. godine raspala. Uizvesnom smislu, dejstvo zakona o državUanstvu bilo je suprotnonaturalizaciji u Sjedinjenim Državama, jer su u raznim republikamapretvar ali u strance, sa vrlo malo prava ma koje vrste, ljudekoji su u federalnoj Jugoslaviji bili držav~ani, pa su im bila zajemčenaista prava u svim republikama na osnovu saveznog Usta--94