w rzeczywistości szkolnej Tworzenie – wybór – ewaluacja

Gabriela Olszowska
Napisać program własny
Motto:
Sercem szkoły są programy nauczania
prof. Andrzej Janowski
Trochę koniecznej historii – tło przemian
W Polsce nie ma zbyt wielu opracowań dotyczących tworzenia programów przedmiotowych.
Literatura monograficzna poświęcona temu problemowi jest wręcz zadziwiająco
skromna. Prace teoretyczne skupione wyłącznie na najnowszych programach prawie
nie istnieją. Pojedyncze artykuły w prasie nauczycielskiej zawierają raczej utyskiwania,
często listę pobożnych życzeń, bywa, że dość luźnych uwag albo krytykę, nierzadko pisaną,
niestety, na zamówienie konkurencji. Pojawiają się wprawdzie sporadycznie prace
dotyczące zawartości i koncepcji pojedynczego programu, ale brak zupełnie szerokich
analiz opartych na porównaniach i badaniach ilościowych.
Teoria konstruowania i pisania programów szkolnych jest obecna w literaturze z zakresu
dydaktyki ogólnej, ale i tych prac pojawiło się w ciągu ostatnich 10 lat stosunkowo
niewiele.
Za rzadko porusza się zagadnienie konstruowania programów szkolnych przez nauczycieli,
co jest być może skutkiem systemu szkolnego sprzed roku 1999, gdy nauczycielowi
przypisano rolę osoby wdrażającej jeden program państwowy, czyniąc go
niestety czasem tylko instrumentem do osiągania celów zapisanych w gotowym materiale
ministerialnym. Bunt i niezgoda była stałym elementem spotkań nauczycieli, nie
godzili się na taką rolę, oczekiwali samodzielności i zaufania.
Program był jeden, należał do państwa i był anonimowy. Nie uczono nas więc na
studiach, jak napisać program nauczania. Bardzo możliwe, że taka praktyka w dalszym
ciągu obowiązuje na większości kierunków nauczycielskich.
W latach 50. ubiegłego stulecia nauczyciel jedynie wiernie miał rekonstruować zapisy
tzw. instrukcji programowej, gdzie z góry nakazano nawet sposób interpretacji tematu
(czy tematyki) poprzez już sam oceniający zapis treści programowych. Dochodziło
do sytuacji absurdalnych. Autorami instrukcji byli w większości anonimowi naukowcy
o proweniencji partyjnej 1 , którzy dokonywali w ten sposób indoktrynacji młodzieży,
ubezwłasnowolniając nauczyciela na zlecenie partii. Nie wolno zapominać więc, że
program nauczania i towarzyszący mu podręcznik bywał wyrazem określonej polityki
państwa wobec szkoły. Stanowił narzędzie oddziaływania, miał pomóc stanowić „rząd
dusz” państwa totalitarnego.
Początek lat 80. przyniósł jakże ważne zmiany w zakresie polityki tworzenia programów
nauczania, wprawdzie program do przedmiotu nadal był jeden, ale tworzyli go
względnie autonomiczni naukowcy, bywało nierzadko, że związani z ruchem solidar-
1
B. Cywiński, Zatruta humanistyka. Ideologiczne deformacje w nauczaniu szkolnym w PRL, [Warszawa],
b.r. [1978-9].
11