w rzeczywistości szkolnej Tworzenie – wybór – ewaluacja

Zasadniczym problemem polskiej szkoły jest to, że w zbyt małym stopniu uczy ona samodzielności
myślenia. Jest to jedna z najcenniejszych umiejętności, które dzieci mogą wynieść
ze szkoły. Rozwijamy w ten sposób ich śmiałość poznawczą i zaradność życiową, dzięki czemu
wychowujemy obywateli potrafiących rozwiązywać problemy i uczyć się przez całe życie,
co wydaje się zasadniczym źródłem sukcesu społeczeństw we współczesnym świecie. 15
Niewątpliwie, jak pokazują badania PISA, polscy uczniowie zupełnie przyzwoicie radzą
sobie z zadaniami typowymi, schematycznymi, natomiast dużo gorzej – w porównaniu
z ich rówieśnikami z innych krajów – z takimi, które wymagają wyciągania wniosków,
uogólniania zebranych wiadomości, kreatywności. Wciąż jeszcze polska szkoła preferuje
schemat, w którym uczeń przyswaja sobie wiedzę i umiejętności przekazywane przez nauczyciela.
Uczeń ma przede wszystkim odpowiadać na pytania, a nie je stawiać.
Pracodawcy z kolei skarżą się, że coraz trudniej o pracownika kreatywnego, zdolnego
do samodzielnego funkcjonowania w pracy, zgłaszającego pomysły i nowe rozwiązania.
Czym się różni człowiek twórczy od nietwórczego. Najkrócej tym, że ten pierwszy znajduje
przyjemność w proponowaniu samodzielnych rozwiązań, zajmuje się daną czynnością
dla niej samej w celach poznawczych, podczas gdy osoby nietwórcze realizują tylko takie
zadania, których wymaga od nich otoczenie i według narzuconego schematu. Osoby twórcze
mają świadomość, że istnieje wiele dróg prowadzących do rozwiązania problemu.
Odpowiedź na pytanie, czy warto kształcić zdolności twórcze, wydaje się oczywista.
Na dodatek wymaga od nas tego nowa podstawa programowa. Trudniejsza jest odpowiedź
na pytanie, jak to zrobić? Już starożytni wiedzieli, że mądre, dobrze postawione
pytanie to połowa sukcesu w nauce. Wiedza rozwija się dzięki stawianiu pytań, a ściślej
mówiąc, przez formułowanie problemów i poszukiwanie ich rozwiązań.
Błąd nauczycieli polega nie na stawianiu pytań, tylko na tym, że stawia ich się za
dużo. Rekordziści dochodzą do 300 pytań w ciągu dnia. Tylko że wtedy lekcja zamienia
się w przesłuchanie. Zdecydowanie lepiej sformułować kilka kluczowych pytań, które
będą dla uczniów wyzwaniem, pokażą im szerszą perspektywę zagadnienia, pobudzą
do samodzielnego myślenia i poszukiwania odpowiedzi, zachęcą do uzasadniania poglądów
i nieschematycznego sposobu rozumowania. Jeżeli zależy nam na wychowaniu
mądrych i twórczych ludzi, to, mając świadomość, że jak powiedział Kenneth Clark:
wielkie umysły przez całe życie zadają kłopotliwe pytania, powinniśmy tak organizować
lekcję, by pytania zadawać mogli również, a może… przede wszystkim uczniowie.
Krok siódmy (może być, ale nie musi). Podział przedmiotu na działy
lub umiejętności
W przypadku przedmiotów o większej liczbie godzin, np. matematyki, języka polskiego,
języków obcych oraz oczywiście edukacji wczesnoszkolnej, możemy wyróżnić i nazwać
działy, z jakich składa się przedmiot, ustalając przy tym, czym się różnią. Pozwoli
to na określenie specyficznych dla danego działu metod i technik pozwalających osiągnąć
zamierzone cele. I tak np. na matematyce można wyróżnić arytmetykę, algebrę, geometrię,
statystykę i rachunek prawdopodobieństwa (w liceach), matematykę na co dzień.
Na języku polskim czy językach obcych lepiej sprawdza się podział wyraźnie eksponujący
podstawowe umiejętności, których zdobywaniu przez uczniów podporządkowana
jest edukacja z zakresu tych przedmiotów. Np. mówienie, czytanie, pisanie, rozumienie
ze słuchu (typowe dla języków obcych).
76
15
M. Fedorowicz, Nie myślę – bo jestem w szkole, „Gazeta Wyborcza”, 21 czerwca 2011 r.