w rzeczywistości szkolnej Tworzenie – wybór – ewaluacja

3) inwentarz materiału,
4) podręcznik szkolny wraz z przewodnikami dla nauczycieli,
5) konkretny plan zajęć z uczniami,
6) standardy wymagań.
W swoim monumentalnym dziele zatytułowanym Program szkolny. Założenia, zasady,
problematyka 13 Allan C. Ornstein i Francis P. Hunkins wymieniają podstawowe
ujęcia programu wraz definicjami, ukazując źródła nieporozumień. Jedna z definicji prezentuje
program jako plan działań, a więc dokument opracowujący strategie założonych
celów albo rezultatów. Pogląd ten spopularyzowali Hilda Taba i Ralph Tyler, ujmując go
w koncepcję linearną. Kolejność etapów planowania jest założona, a plan obejmuje początek,
koniec i proces (lub sposoby), dzięki temu monitoruje się całość programu. Program
stanowić może zajmowanie się doświadczeniem ucznia, co charakteryzuje koncepcję
Johna Deweya, który pod pojęciem programu rozumie wszystko, czego uczniowie
doświadczają nie tylko pod wpływem pracy nauczyciela. W skład programu wchodzą
także te elementy pozaszkolne, które muszą być ściśle zaplanowane.
Bez względu na krańcowo odmienne podejście twórca programu kształtuje program
w dwóch możliwych perspektywach, co widać wyraźnie przede wszystkim w sposobie ujmowania
procesu nauczania, kiedy pojawiają się takie kryteria, jak: zalecane treści (czego
nauczać), zaplanowane działania (jak nauczać), zaplanowane aktywności uczniów (jakie
zadania stawiać uczniom) lub zamierzone rezultaty (jaki efekt nauczania uzyskać).
Druga perspektywa akcentuje bardziej proces uczenia się, podkreślając kryterium
doświadczeń edukacyjnych ucznia (to, czego naprawdę się on uczy). To ujęcie jest mniej
popularne i pojawia się raczej jako uzupełnienie pierwszego.
Istotnym problemem staje się dla szkoły i dla nauczyciela to, w jakim stopniu są
realizowane cele założone w programie w stosunku do potrzeb i założeń zewnętrznych
egzaminów państwowych. Istnieje bowiem coraz realniejsze zagrożenie, że mimo tworzenia
własnych programów oraz prawa wyboru już istniejących na rynku, tak naprawdę
nauczyciele nadal realizują „materiał” w tym wypadku pod kątem egzaminu. Jeżeli
koncepcja egzaminu zbyt mocno uwarunkuje działania nauczyciela w klasie szkolnej,
to na próżno oczekiwać przemian w postawie, myśleniu i działaniu uczących/nauczających.
Skuteczność reformy programowej na dzień dzisiejszy bywa mierzona jedynie
wynikami egzaminacyjnymi.
Widać więc zasadniczą różnicę w pojmowaniu programu szkolnego. Nie wdając się w dyskusje
teoretyków nauczania, można stwierdzić, że każdy nauczyciel oraz twórcy programu
muszą się odnieść przede wszystkim do dokumentu ministerstwa edukacji, który autorytarnie
(na mocy nakazu prawnego) rozwiązuje w pewien określony sposób ten problem.
Przyglądając się definicji ministerialnej z rozporządzenia z roku 2009, warto uwzględnić
w pierwszym rzędzie niemalże potoczne rozumienie słowa „program” zawarte np.
w Słowniku wyrazów obcych, który przez program rozumie plan, rozkład, kalendarz,
projekt działań, prac, zadań, celów i tym podobne, ewentualnie zarys treści i metod
określonej dziedziny nauki; wyszczególnienie utworów i wykonawców spektaklu, widowiska,
koncertu. Słowo pochodzi z greki, gdzie programma oznacza obwieszczenie,
porządek dzienny 14 . Wg Słownika języka polskiego PWN 15 , program nauczania to wykaz
13
A.C. Ornstein, F.P. Hunkins, Program szkolny. Założenia, zasady, problematyka, Warszawa 1998,
s. 30–33.
14
W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych, Warszawa 1994, s. 413.
15
Słownik języka polskiego, Warszawa 1997, s. 931.
15