w rzeczywistości szkolnej Tworzenie – wybór – ewaluacja

nauczania powinny wynikać z podstawy programowej i zawierać całość jej zapisów
odnośnie danego przedmiotu.
Po stwierdzeniu faktu umieszczenia tych zapisów w programie, dyrektor powinien
znaleźć odpowiedź na kilka dodatkowych pytań:
1. Czy, jeżeli nauczyciel umieścił w programie dodatkowe cele i treści, to fakt ten nie
zakłóci realizacji obowiązkowych elementów podstawy programowej?
2..Czy wymagania szczegółowe są zoperacjonalizowane?
Kolejny obligatoryjny punkt – wynikający z Rozporządzenia MEN w sprawie dopuszczania
do użytku w szkole programów to c) sposoby osiągania celów kształcenia
i wychowania, z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pracy w zależności od
potrzeb i możliwości uczniów oraz warunków, w jakich program będzie realizowany.
Tutaj pojawia się pytanie o wartość programu z punktu widzenia ucznia. Aby móc o niej
mówić, należy uczniów zdiagnozować i opierając się na wynikach tej diagnozy, zaplanować
właściwe działania. Diagnoza umożliwi indywidualizację pracy, a to z kolei
podniesie motywację wśród uczniów.
Dla wielu pedagogów jest jasne, że motywacja jest jednym z głównych czynników warunkujących
skuteczne uczenie się. Rudniański (1984) wskazuje, że im więcej w działaniu
elementów pracy umysłowej, tym większe jest znaczenie motywacji (…) motywacja
jest siłą napędową wszelkiego działania i bez niej uczeń nie wykazałby się żadną aktywnością
w uczeniu się. Motywacja i uczenie się są procesami nierozerwalnymi 13 .
Diagnoza – podobnie jak działania podjęte przed napisaniem programu – jest elementem
niezwykle ważnym. Daje się tutaj zauważyć pewien problem. Program musi
być przyjęty przed rozpoczęciem roku szkolnego, a uczniów poznajemy po pierwszym
września. Jednak w danej szkole, w konkretnym środowisku, nauczyciel może zdiagnozować
powtarzalne przypadki, do których przygotuje odpowiednie metody pracy.
Taką możliwość wskazuje Heliodor Muszyński: Pewnym sposobem radzenia sobie
z dezaktualizacją diagnoz jest wyłanianie na ich podstawie określonych tendencji przemian
badanych stanów rzeczy, a więc ustalanie prognoz. Znajduje tutaj zastosowanie
procedura ekstrapolacji, w myśl której jeżeli dysponujemy informacjami o danym stanie
rzeczy w kilku kolejno następujących po sobie punktach czasowych, możemy zasadnie
przewidywać, jak będzie się on przedstawiał w punkcie po nich następującym. Ale i tutaj
występuje szereg utrudnień i niebezpieczeństw sprawiających, że prognozy takie
mogą być budowane jedynie z pewnym stopniem prawdopodobieństwa 14 .
W diagnozie niezwykle ważnym – obok bardzo często otrzymywanych w dokumentacji
z poprzedniego etapu kształcenia informacji o różnego rodzaju deficytach uczniów
– jest rozpoznanie uczniów zdolnych. Warto m.in. sprawdzić ich udział w konkursach
i osiągane wyniki.
Jak rozpoznać uczniów wybitnie uzdolnionych? Uważa się, że młodzież uzdolniona
to ta, którą charakteryzuje między innymi wysoka inteligencja, twórcza wyobraźnia,
duża ciekawość intelektualna, zdolność do rozumowania abstrakcyjnego i łatwość uczenia
się. Uczniowie tacy dużo szybciej osiągają dany poziom wymagań programowych;
13
R. Suska-Wróbel, Diagnoza motywacji uczenia się przedmiotu szkolnego uczniów szkół średnich
ogólnokształcących [w:] Diagnoza edukacyjna, pod redakcją B. Niemierki i B.Machowskiej, Legnica
1999, s. 71.
14
H. Muszyński Diagnoza edukacyjna i jej miejsce w praktyce i teorii pedagogicznej [w:] Perspektywy
diagnostyki edukacyjnej, redakcja naukowa B. Niemierko, E. Kowalik, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego 1998, s. 20.
43