w rzeczywistości szkolnej Tworzenie – wybór – ewaluacja

wywodzą się autorzy programów, a także bardzo małe, jak Goleszów na Śląsku Cieszyńskim
(te ostatnie należy traktować incydentalnie). Za ewenement trzeba uznać wydanie
jednego programu przez ośrodek metodyczny z Bydgoszczy oraz np. przez konkretną
szkołę działającą w Stowarzyszeniu Szkół Twórczych w Warszawie – wyłącznie na użytek
tej szkoły.
Proces ten schodzić winien coraz głębiej do każdej szkoły. Programów jest wiele,
a winno być jeszcze więcej, gdyż taka jest potrzeba.
Inwentarze programowe
Programy najczęściej przybierają postać niewielkiej broszurki, wielkości zeszytu
szkolnego – jest to zupełnie inne ujęcie niż zaleca profesor Dylak, propagując ideę tak
zwanej wielkiej księgi programowej. Z konieczności więc przegląd programów ogranicza
się do budowy technicznej i oglądu treści, ewentualnie do wskazania podstawowych
zasad konstruujących treści programowe danego programu. W dużej jednak
mierze będę się odnosić do arkusza analizy opracowanego przez cytowanego uczonego,
gdyż niektóre elementy całościowego podejścia do programowania pojawiają się przygodnie,
niejako przy okazji różnych elementów treści.
Już sama konstrukcja techniczna programów w stosunku do narzuconej przez ministerstwo,
w cytowanym rozporządzeniu, zawartości jest bardzo różna, może nawet zbyt
swobodna. Okazuje się natychmiast, że nawet poprzez zalecane odgórnie elementy programu
wielu autorów rozumie coś zupełnie innego. Oto na przykład „Materiał kształcenia
to podstawa, a nie cel kształcenia [...] umiejętności intelektualne nie rozwijają
się automatycznie na skutek pamięciowego przyswajania” 34 . Jednym z lepiej prezentujących
cele nauczania jest tak zwane podejście behawioralne, polega ono na opisaniu
zachowania ucznia (wskazaniu czynności) i obiektu tej czynności (treści). Zderzają się
dwie sfery – materiał nauczania oraz operacje psychologiczne i logiczne operacje intelektualne,
bliższe procedurom naukowym.
Tabela 5. Podejście behawioralne przy formułowaniu celów nauczania
Elementy istotne
Rodzaj zachowania – słowo określające czynność
Treść zachowania – przedmiot zachowania
Nadmierne uszczegółowienie celów nauczania może, według Dylaka, prowadzić do
technologicznego i mechanicznego podejścia oraz porzucania celów opisujących zachowania
i stany osobowości ucznia. Jak krytycznie zauważa badacz, zapisywanie celów
wyłącznie w postaci obserwowalnych zachowań jest trywializacją – nawet w USA, gdzie
wymyślono to podejście badacze zachowują rezerwę. Edukacja nie jest procesem, w którym
zachodzi ścisły związek pomiędzy danym środkiem a rezultatem. W edukacji nie
ma stanów jednoznacznie przyporządkowanych (na przykład do emocji).
Wykorzystany arkusz analizy może uzmysławiać twórcy i odbiorcy potrzebę równoważenia
elementów programu. Nie chodzi o narzucanie schematu, bo nie ma idealnych
rozwiązań. Analiza pomaga odbiorcy przeczytać program w obrębie materiału na-
34
S. Dylak, Wprowadzenie do konstruowania…, dz. cyt., s. 45.
29