w rzeczywistości szkolnej Tworzenie – wybór – ewaluacja

każdy kto wie, co jest najlepsze, ostatecznie będzie skłonny narzucać swoje „najlepsze”
innym, którzy różnią się w sposobie myślenia.
Programów winno być wiele, tylu ilu nauczycieli – oni wiedzą, co dla nich i dla ich
uczniów jest najlepsze i nie muszą tego narzucać innym nauczycielom w żadnym dokumencie
o charakterze państwowym.
Dziś rozporządzenie ministerialne dopuszcza 3 możliwości – skorzystania z programu
gotowego, adaptację programu/programów innych autorów lub napisanie programu
przez nauczyciela. Warto z tego skorzystać.
Co to jest program nauczania?
Wbrew pozorom, „program” – pojęcie najczęściej używane w każdej polskiej szkole, wcale
nie jest łatwe do zdefiniowania. Każda definicja jest odzwierciedleniem sposobu myślenia
o uczeniu się i nauczaniu, o wzajemnych relacjach i czynnościach, związanych ze
specyficznymi zadaniami szkoły, w tym nauczyciela. Każda definicja programu szkolnego
zdradza założenia jej autora – jego pojmowanie tak zwanej filozofii uczenia. Wg Czesława
Kupisiewicza 8 to program nauczania decyduje, jakie wiadomości, jakie umiejętności i nawyki
o trwałych walorach poznawczych i wychowawczych oraz w jakiej kolejności – uczniowie
mają sobie przyswoić. Program ma zawierać uwagi wstępne w połączeniu z określonymi
celami nauczania. Wincenty Okoń 9 definiuje natomiast „program nauczania” jako przedstawienie
celów, treści oraz metod nauczania i uczenia się danego przedmiotu, niekiedy
również wyników, które powinny być osiągnięte przez uczniów. W nowoczesnym ujęciu
program nauczania jest programem czynności uczniów i założonych wyników tych czynności.
Krzysztof Kruszewski 10 wielokrotnie zwraca uwagę na dodatkowe aspekty programu.
Dla niego program nauczania ma odpowiadać na pytania: po co uczyć?, czego uczyć?, jak
uczyć? Program nauczania obejmuje zatem cele, materiał nauczania, proces dydaktyczny
rozumiany przede wszystkim jako czynności uczniów i nauczyciela oraz ewaluację.
Najważniejszym [niestety – podkreślenie G.O.] nieporozumieniem współczesnej dydaktyki
jest samo pojęcie programu nauczania – zauważają badaczki tematyki, Wioletta
Kozak i Małgorzata Latoch-Zielińska, nauczycielki pracujące w szkole, związane
z Uniwersytetem Lubelskim 11 . Bywa on bowiem rozumiany albo jedynie w wąskim
ujęciu jako broszura programowa, zawierająca zoperacjonalizowane cele kształcenia
(wpływ dydaktyki anglosaskiej), albo jako cele, materiał i wymagania z osobna (jak
w Polsce). Niektórzy badacze, na przykład związani z kręgiem tak zwanego pomiaru dydaktycznego
(Bolesław Niemierko 12 , Anthony Nitko), ujmują program nauczania bardzo
szeroko, uznając za niego zestaw tekstów, które ukazują:
1) zakres i porządek treści nauczania,
2) wytyczne programowe (tak zwany syllabus),
14
8
Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1980.
9
Słownik pedagogiczny, red. W. Okoń, Warszawa 1981, s. 244.
10
K. Kruszewski, Nauczyciel jako kreator…, dz. cyt., t. I, s. 381–404 i K. Kruszewski, Program szkolny,
[w:] Sztuka nauczania. Szkoła, red. K. Konarzewski, s. 180–211.
11
W. Kozak, M. Latoch-Zielińska, Nauczyciel na rozdrożu, czyli jak oceniać programy nauczania – Gimnazjum.
Poradnik dla nauczycieli, Warszawa 2004.
12
B. Niemierko, Inwentarz programowy, [w:] A.C. Ornstein, F.P. Hunkins, Program szkolny. Założenia,
zasady, problematyka, Warszawa 1998, s. 402–460.