w rzeczywistości szkolnej Tworzenie – wybór – ewaluacja

przez wydawnictwo. W pewnym miejscu będą musiały zejść się ze sobą oczekiwania
nauczyciela – autora, dyrektora, uczniów oraz ich rodziców, a to wszystko w rzeczywistości
szkolnej, która bardzo często poddana jest wielorakim ograniczeniom.
Wszelkie nauczanie to po części także negocjacja nie zawsze zgodnych interesów organizatorów
i uczestników procesu kształcenia, czyli nauczycieli i uczniów. W procesie
konstrukcji, realizacji i ewaluacji programu negocjacja taka jest bardziej skomplikowana,
dochodzą tu bowiem także decydenci, sponsorzy, wydawcy, konstruktorzy i opiniodawcy
programu, autorzy podręczników, kadra zarządzająca, obserwatorzy i badacze. 1
I chociaż nie wszystkie te podmioty pojawią się wokół programu nauczania przygotowanego
przez nauczyciela, to jednak z wieloma z nich musi się on liczyć przy konstruowaniu
dokumentu, a dyrektor przy dopuszczaniu do użytku w szkole.
Głównym zadaniem tego poradnika jest pomoc w ocenie formalnej i merytorycznej
programu nauczania. Poza częścią teoretyczną, która przypomni podstawowe dokumenty
nakładające na dyrektora obowiązki nadzoru, zaprezentowane zostaną propozycje
dokumentów formalnych, które powinny pojawić się w szkole, oraz narzędzi do
badania programu. Poza tym przedstawione zostaną te elementy programu, w których
ocenie kompetencje dyrektora powinny być w zupełności wystarczające oraz te, przy
których będzie prawdopodobnie zmuszony posiłkować się wiedzą osób trzecich.
Rola dyrektora
Praktycznie do końca lat dziewięćdziesiątych sytuacja związana z programami nauczania
była prosta. Obowiązywał jeden program przedmiotowy. Reformy systemu oświatowego
obok utworzenia gimnazjów oraz stworzenia systemu awansu zawodowego wprowadziły
możliwość powstania wielu programów do każdego przedmiotu. Ministerstwo
przeprowadziło postępowanie, w wyniku którego na rynku pojawiło się wiele programów
nauczania, ich liczba za sprawą wydawnictw cały czas rosła. Nauczyciel mógł wybrać
program z listy ministerialnej, dokonać jego modyfikacji lub napisać własny.
Jako że programy nauczania były zatwierdzane przez MEN, rola dyrektora ograniczona
była praktycznie do rejestrowania tych, które używane były w danej szkole. Z punktu
widzenia nauczyciela sytuacja wyglądała mniej więcej tak, iż wybierał on program
po wyborze podręcznika (dlatego, że musiał). Programy zewnętrzne były bardzo często
niedostosowane do potrzeb uczniów (brak indywidualizacji), do możliwości lokalowych
szkoły, środowiska lokalnego. Jako że były tworzone jako matryca, z której skorzystać
ma nauczyciel w dowolnym miejscu w Polsce, bardzo często metody pracy opisano
na tyle ogólnikowo, aby odpowiadały każdemu nauczycielowi. Poniżej, jako przykład
uogólnienia stosowanego przez wydawnictwa, przedstawione są procedury osiągania
celów w pewnym programie nauczania. Taki sam rodzaj uogólnień stosowały praktycznie
wszystkie wydawnictwa, gdyż program przygotowany dla całego kraju musiał być
siłą rzeczy minimalistyczny.
Na stosunek ucznia do przedmiotu ma wpływ nastawienie emocjonalne, czasami
doświadczenia rodziców czy też starszego rodzeństwa. Dlatego tak ważne jest wzbudzenie
w uczniu zainteresowania i ukazanie jej praktycznego zastosowania zarówno
na lekcjach innych przedmiotów, jak i w codziennym życiu. Należy zatem sprawić, aby
34
1
H.Komorowska, O programach prawie wszystko, Warszawa 1999, s.112–113.