De Eiwittransitie - Eerste Kamer der Staten-Generaal

Voorbeelden uit het systeem Mobiliteit zijn: files, luchtvervuiling, en de groeiende
vraag naar fossiele brandstoffen, waarvan de voorraden slinken.
In het geval van het systeem Eiwitvoorziening is klimaatverandering de spanning
tussen regime en landschap die momenteel de meeste aandacht krijgt. Na transport
en verwarming van huizen wordt nu ook de productie van dierlijke eiwitten als
belangrijke oorzaak gezien. De zware milieulast van dierlijke productie ten gevolge
van de onvoordelige voederconversie is onder wetenschappers, NGO’s en
hooggeïnteresseerde consumenten al decennia bekend, maar het is voor het eerst dat
ook in brede kringen de relatie gelegd wordt tussen milieu en “wat je eet”. Deze
aandacht in de media en de onrust die daarmee ontstaat over vleesproductie in relatie
tot klimaatverandering is ook een uiting van tension. Ook de al langer bestaande
discussie rondom dierenwelzijn in intensieve veehouderij is een vorm van spanning:
de maatschappij – of individuen en organisaties in die maatschappij – keurt de
productiewijzen af of wil er onder geen beding mee geconfronteerd worden. Heel af
en toe wordt “Landbouw in Nederland” in zijn geheel ter discussie gesteld: zijn de
baten nog in evenwicht met de kosten; wat is de rol van de boer in het Nederlandse
landschap? Afgezien van deze maatschappelijke discussies is de tension in het
systeem eiwitvoorziening nog niet sterk voelbaar. Ons productiesysteem is prima
afgestemd op de vraag en wringt niet zodanig met het landschap dat de functie
voeding in gevaar komt. Op mondiaal niveau is het te verwachten dat tension
binnenkort wél saillant wordt als de vleesconsumptietrends in India en China
doorzetten. Immers: in deze gebieden is de toekomstige omvang van de vraag
ongekend.
Stress: binnenin het regime
We spreken we van stress als verschillende componenten binnen het regime elkaar
gaan tegenwerken. Voorbeelden uit het systeem Zorg zijn: incidenten waarbij de zorg
haar eigen normen niet meer haalt (wantoestanden in verpleeghuizen,
gehandicaptenzorg; toename in medicatiefouten); huisartsen moeten door de grootte
van hun praktijk consulten beperken tot vijf à tien minuten. Een voorbeeld uit de
Landbouw is de productie van overschotten, in reactie op regelgeving door de
Europese Unie. Een voorbeeld uit Mobiliteit is het ontstaan van achterstallig
onderhoud aan het spoorwegennet. Een voorbeeld uit Onderwijs is de toenemende
ontevredenheid onder leerkrachten.
Het systeem Eiwitvoorziening vertoont (sinds begin jaren negentig) stress wanneer
epidemische veeziektes consumenten opschrikken. De epidemieën en daarop
volgende noodgrepen zoals ruimingacties kunnen geïnterpreteerd worden als teken
dat het productiesysteem opereert op de grenzen van de draagkracht. Bovendien
leidden deze crises tot grote economische verliezen en schade aan de reputatie voor
het gehele regime.
Pressure: druk op het regime vanuit andere subsystemen
Pressure is de aanduiding van druk die niches uitoefenen op het regime: een
alternatieve manier om aan een maatschappelijke behoefte te voldoen fnuikt de
dominante manier. Deze druk kan zich manifesteren in de vorm van competitie of
van vervanging. Bijvoorbeeld: de trein wedijvert met de auto (omdat zij de behoefte
59