De Eiwittransitie - Eerste Kamer der Staten-Generaal

De relatie tussen inkomen en vleesconsumptie blijkt te vatten in een S-curve met een
‘take-off’ boven ongeveer $ 2.000 dollar (jaarlijks inkomen), en een ‘stabilisatie’ bij
ongeveer $10.000 dollar (van Wesenbeeck 2008). Daartussen stijgt de consumptie
van vlees snel, met het stijgen van het inkomen. Dit is actueel een factor van belang
bij de enorme toename in vraag van de China en India: deze gebieden verkeren in het
steile deel van de curve. In Nederland hebben we deze stijging doorgemaakt tussen
1950 en 1980 77 . Boven de grens van $10.000 is de toename in vleesconsumptie niet
noemenswaardig. Let wel: het niveau waarop de consumptie stabiliseert varieert per
land, en lijkt dus cultureel bepaald.
Factor 'religie'
Een factor die zijn rol speelt door alle ontwikkelingen heen, is religie. Vrijwel elke
gezindte kent spijswetten die hun stempel drukken op de rol en oorsprong van
proteïnes in het dieet: vegetarisme voor Boeddhisten, geen varkensvlees voor
Moslims, ‘vis op vrijdag’ voor Katholieken, “niet het bokje in de melk wassen” (geen
vlees en zuivel combineren) voor Joden.
In het licht van onderhavig project lijken de effecten van religie op eiwitkeuzes in
Nederland slechts van klein belang: stromingen die minder vlees voorschrijven zijn
minimaal vertegenwoordigd in Nederland, en überhaupt identificeert nog maar een
beperkt deel van de bevolking zich met een religieuze stroming. Mogelijk relevanter
zijn in dit opzicht de immigranten, waarvan een groter deel bij een kerk hoort, en die
hun spijswetten strenger naleven.
Religies kunnen ook gezien worden als ‘levensbeschouwingen’ (zie ook het werk van
Jan Boersema en Martine Vonk, aan de Vrije Universiteit Amsterdam) die sterk
waardebepalend zijn. Spijswetten, vaak startend uit praktische overweging, kunnen
dan ook na verloop van tijd gezien worden als normen, of als ‘aanwijzingen voor een
goed’ leven. Het onderwerp “waarden” wordt in deze verkenning verder uitgewerkt
met behulp van de psychologie van consumptiegedrag.
Factor 'overheid'
Bij factor 'overheid' kunnen we een onderscheid maken tussen de indirecte en directe
invloed op consumptie: indirect, via de beïnvloeding van landbouw, en direct, via
campagnes gericht op consumenten.
Feodale krachten: de vrije kust
De Vries beschrijft wat hij noemt de afwijkende middeleeuwse erfenis van de
kustprovincies: “De zwakke heerlijke rechten, de kracht van de verenigde vrije boeren
en de autonome macht van de polders en heemraadschappen hadden tot gevolg dat
77
Ontleend aan CBS online database; thema “Vrije tijd en cultuur”
70