De Nederlandsche Bank - Jaarverslag DNB 2011

algemeen Overzicht
Van kredietcrisis naar landencrisis
voor de wereldeconomie als geheel was 2010 een jaar van herstel. Net als in 2009
verliep dit onregelmatig en was het in de ene regio aanmerkelijk krachtiger dan in
de andere. Terwijl de autoriteiten in de verenigde staten (vs) alles uit de kast
haalden om de economie terug te brengen op het oude groeipad en de
opkomende markten spectaculair opleefden, werd het eurogebied overvallen door
een landencrisis. Hoewel verschillend van aard en intentie, ging het beleid aan
beide kanten van de atlantische Oceaan gepaard met sterk oplopende overheidsschulden.
De ironie wil dus dat de crisis tot nu toe is bestreden met wat haar
veroorzaakte: uitbundige schuldcreatie. anders is wel dat er een belangrijke
debiteur bij is gekomen, namelijk de belastingbetaler. Daarmee is niet gezegd dat
er op korte termijn een reëel alternatief voor de aangelegde noodverbanden
bestaat, wel dat de sporen van de crisis nog niet zijn uitgewist.
Kiem van kredietcrisis in vorige eeuw
De schuldverhoudingen tussen economische sectoren zijn sinds de jaren tachtig
sterk toegenomen, daarbij nauwelijks meer gehinderd door nationale grenzen.
Marktwaardering en de toegenomen mogelijkheden tot het verpakken van
leningen hebben de internationale handel in schuld een verdere impuls gegeven.
Tegen deze achtergrond zijn markten volatieler geworden, terwijl de concentratie
van risico’s in het financiële systeem zich grotendeels aan het zicht van de
autoriteiten heeft onttrokken. Bovendien zijn er wereldwijd en over een lange
reeks van jaren te weinig belemmeringen voor schuldcreatie opgeworpen, ook
vanuit de markt zelf. Mede daardoor heeft het schaduwbankieren zo’n hoge
vlucht kunnen nemen. Tegelijkertijd zijn er onvoldoende financiële buffers
opgebouwd door tekortschietend besef van (extreme) risico’s. Maatregelen om
dit tij te keren konden steevast rekenen op hevig verzet van de partijen waarop
het beleid gericht was. Dit speelde bij de vormgeving van de kapitaalakkoorden
Bazel I, II en III, bij het ontwerp van solvency II voor verzekeraars, bij de
uitvoering van het stabiliteits- en Groeipact (sGP) en – in Nederland – bij de
introductie en toepassing van het Financiële Toetsingskader voor pensioenfondsen
en bij alle pogingen om de groei van de hypothecaire kredietverlening
binnen de perken te houden.
De schuldcreatie heeft zich onder andere vertaald in sterke stijgingen van
aandelenkoersen en prijzen van onroerend goed, die een steeds grotere invloed
op de reële economie zijn gaan uitoefenen. Het in diverse landen gevoerde
beleid om zo veel mogelijk burgers aan een eigen huis te helpen, heeft er
automatisch toe geleid dat zo veel mogelijk burgers ook aan een schuld zijn
geholpen. Dit kan goed gaan zolang tegenover de extra vraag naar eigen
woningen ongeveer evenveel nieuwbouw staat en bovendien de schuldendienst
van woningbezitters gelijke tred houdt met de inkomensontwikkeling. Wordt
aan deze condities niet voldaan, dan resulteren overmatige stijgingen van
huizenprijzen, vroeger of later gevolgd door substantiële neerwaartse correcties,
die van grote invloed kunnen zijn op de reële economie en de financiële sector.
Niet voor niets behoren snel stijgende reële huizenprijzen tot de beste voorspellers
van bancaire crises. Toch bestaat er een onuitroeibare neiging dergelijke
signalen te negeren of weg te redeneren onder verwijzing naar bijzondere
omstandigheden, vermeende nieuwe wetmatigheden en verouderde paradigma’s.
Bij excessieve ontwikkelingen in de kredietverlening, de geldhoeveelheid en de
overheidsschuld gaat het niet anders.
20 DNB / Jaarverslag 2010