Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart ...

Thema: 24 Bestuurlijk
In deze rubriek zijn enkele plaatsen samengebracht die herinneren aan vroegere en zelfs nog actuele
bestuurlijke en gerechtelijke situaties. Grenspalen staan niet alleen op de grens met België, ze
werden door de eeuwen heen op vele plaatsen opgesteld.
24.1 Galg
Plek waar ooit een galg en / of een rad stond. Vaak op een heuveltje, een Galgenberg.
3.24.1.001 Galg van Budel
Vlak bij grenspaal 174 stond op een duin aan de zuidpunt van de Prinsen Weijer de galg van Budel.
Die plek maakt duidelijk dat de lange spie van Budel naar de Kattenpaal al heel oud is. De galg is te
zien op de Meierijkaart van Verhees uit 1794. In het verleden werden hoog opgewaaide zandduinen
gebruikt als ontmoetingsplaats voor reizigers
of als locatie waar executies plaatsvonden.
Galgen stonden meestal op de
gemeentegrens bij een doorgaande weg, we
zouden dat nu een “zichtlocatie” noemen. Zo
werden passanten erop geattendeerd dat er
met harde hand werd rechtgesproken. De
lijken liet men ter afschrikking geruime tijd aan
de galg hangen, waardoor er gevaar voor
ziekten op trad. Om deze reden plaatste men
de galg liefst zover mogelijk buiten het
bewoonde gebied. 101
Afbeelding: De galg van Budel op de kaart
van Verhees.
24.2 Gemeynte
Gebied in gemeenschappelijk gebruik en beheer bij een aantal omwonenden, gehuchten of dorpen. In
de Meierij vaak in de jaren 1290 – 1335 voorzien van een mooi charter (aardbrief, kaart). Later in de
regel grondeigendom van de gemeente en in de 19 e eeuw verkocht.
De woeste gronden, bossen, heide, moerassen en zandverstuivingen hadden in de Middeleeuwen
aanvankelijk geen duidelijk aanwijsbare eigenaar. Deze gronden werden in de regel
gemeenschappelijk gebruikt door de aanwonende boeren om hun beesten te weiden, heide te
maaien, enzovoorts. Later in de Middeleeuwen claimde de hertog van Brabant of, zoals in
Cranendonck, de lokale heer het eigendom van deze gronden en moesten de boeren diens toelating
verwerven om ze te mogen gebruiken. Rond 1300 werden die gebruiksrechten formeel verkocht aan
de onderdanen. Er ontstond toen een juridische structuur, met terreinbeheerders, reglementen en tot
gebruik gerechtigde personen: de gemeynte.
3.24.2.036 Buulderbroek
In 1307 gaf de heer van Cranendonck boomrijke hooilanden in Budel aan de kant van Cranendonck
en Soerendonk als gemene weide uit aan een in een lijst opgesomde reeks personen. 102 Dit was dus
een “gebuurheike”. Op de kaart hieronder geeft dr. K. Leenders het vermoeden weer dat deze
gemene weide overeenkwam met het ruim verkavelde gebied Buulderbroek in het noorden van
Budel. In dat geval was deze gemeynte 33 hectare groot.
3.24.2.037 Maarheeze, Soerendonk, Gastel en Budel
101 Smits, 1996, 21.
102 Enklaar 138 en 139, Camps, 1979, nr. 742.
115