Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart ...

Afbeelding: t‟ Pandje, nu De Kelder, voorheen Boterfabriekje,Kerkstraat 2a, Maarheeze 209
3.29.4.008 Coöperatieve Stoomzuivelfabriek Sint Antonius, Maarheezerweg 38, Budel
De oude stoomzuivelfabriek, beter bekend als "Het Boterfabriek", is afgebroken en op dezelfde plaats
is een nieuw gebouw verrezen. Bij de afbraak is de aloude gipsen St. Antonius gedenksteen
gespaard gebleven en teruggezet in de voorgevel van het nieuwe gebouw. De handkrachtfabriekjes
waren nog primitief, waarvan het kenmerkende apparaat de met de hand aangedreven ontromer
(centrifuge) was. Dit was een zwaar en arbeidsintensief werk. De mogelijkheid om hier vanaf te
komen was overschakeling op fabriekjes, gedreven op stoomkracht met een grote centrifuge.
Hiervoor waren groter financiële middelen nodig (enkele tienduizenden guldens), zodat grotere
coöperaties nodig waren om dit te bekostigen.
In 1913 nam burgemeester A. van Uden het initiatief om met Maarheeze en Soerendonk samen één
stoomzuivelfabriek op te richten. Een jaar later was deze al in werking en verving de handcentrifuges
van Budel, Soerendonk en Maarheeze. Na de 2e wereldoorlog is de fabriek gemoderniseerd. Behalve
boter levert ze: gesteriliseerde en gepasteuriseerde melk, karnemelk, karnemelkse pap,
havermoutpap, chocolade-vla, chocolade-melk, melk, yoghurt en slagroom, die door een staf van
melkventers wordt gevent. 210
Overige fabrieksgebouwen
3.29.4.009 De zinkfabriek in Budel van de Kempensche Zinkmaatschappij
Industrieel complex Budel-Dorplein
Cultuurhistorische waardering: Zeer hoog
Industrieel complex met bedrijfsgebouwen van een zinkfabriek en een bijbehorend fabrieksdorp,
gelegen aan de spoorlijn IJzeren Rijn. De IJzeren Rijn dateert uit 1879. Het industrieel complex is in
1892 gesticht door de Waalse gebroeders Dor. De ligging aan de spoorlijn, maar ook in een gebied
met woeste gronden, die konden dienen als uitwaaigebied voor de vrijkomende gassen, was
uitermate geschikt voor de vestiging van een zinkfabriek. Bij het ontwerp werden Waalse architecten
betrokken. De fabriek, met parallel aan en haaks op een aftakking van de spoorlijn opgetrokken
bedrijfsgebouwen, omvat nog enkele oude bedrijfsgebouwen (kantoren, ketelhuis met stoommachine,
wasruimte, werkplaats), maar is omstreeks 1974 sterk gemoderniseerd, waarbij ook de kenmerkende
schoorstenen van de zinkovens zijn gesloopt. Het fabrieksdorp, met een hoofdstraat gericht op de
fabriekspoort, kent een tuindorpachtige opzet. In het fabrieksdorp weerspiegelt zicht de
bedrijfshiërarchie. Het bebouwingsbeeld, met vrijstaande en geschakelde één- en tweelaags
arbeiders-, middenstands- en directiewoningen, dateert nog vrijwel geheel uit de periode 1892-1920.
209 Cultuurhistorische Waardenkaart Noord-Brabant, 2006.
210 Winkelmolen, 1977, 289.
209