Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart ...

eeuw kende Maarheeze drie brouwerijen, waarvan er slechts één in gebruik was. De inwoners van
Maarheeze zullen hoe dan ook niets aan drank te kort gekomen zijn, want er waren maar liefst twaalf
tappers en herbergiers en drie jeneverschenkers. Er werd in die dagen veel thuis gebrouwen
(huisbrouwerijen) waar men bier brouwde voor eigen consumptie of om te schenken in de eigen
herberg. Er werd daarom niet doorlopend gebrouwen maar naar behoefte. In de regel was er sprake
van combinatie van herberg en brouwerij.
3.29.2.002 Brouwerij voormalige gemeente Maarheeze
Blijkens de beschrijving opgemaakt bij aanvang van het kadaster (ca. 1830) bestonden in deze
gemeente twee brouwerijen. De eerste is gelegen in sectie A, nummer 1006 en bevond zich in 1830
in een klein en goed onderhouden gebouw met een brouwketel, een kuip en een koelkuip, zie
3.29.2.007. De andere brouwerij is gelegen in sectie A, nummer 976, ter plaatse van huidige pand
Moonslaan 1. Deze was in 1830 al sinds enige jaren buiten werking en bevond zich toen in een
slechte staat. Het bestaat uit een klein afzonderlijk gebouw en bevat een brouwketel en een
roerkuip. 201
3.29.2.003 Brouwerij, Dorpsstraat 36, Soerendonk
Een bierbrouwerij is gelegen op sectie B, nummer 300. Deze bevond zich (in 1829) in een beknopt en
niet sterk gebouw, met een ketel, een koelkuip, een mouterij en een eest (=droogvloer voor mout). In
het jaar 1829 zijn in deze brouwerij 256 vaten bier gebrouwen. 202 In 2011 café-restaurant-zaal De
Valk (3.27.21.011), zonder brouwerij.
3.29.2.004 Brouwerij Klein-Schoot 15, Budel-Schoot
In deze prachtige hoeve (zie 3.31.2.016) werd vroeger bier gebrouwen. Hier werd een wit soort bier
gebrouwen, dat in de omtrek zeer gezocht en vermaard was. In de schepenboeken wordt in 1750
reeds een Peter Rutten vermeld die woonde bij de oude linde op Klein-Schoot. In een beschrijving
over Budel uit 1831 staat o.a. vermeld over de brouwerij op Klein-Schoot: "Een bierbrouwerij in een
afzonderlijk klein en niet sterk gebouw, bevattende een ketel groot 15 vaten, een roerkuip groot 12
vaten, 53 kannen en een koelbak, alles beknopt en van geringe uitgebreidheid. Gedurende het jaar
1829 is in deze brouwerij 313 vaten bier gebrouwen. Het zuiver inkomen is begroot op f 20,-.”
Op de O.A.T. (Oorspronkelijk Aanwijzende Tafel) behorende bij de eerste kadastrale kaart uit 1832,
vinden we onder sectie D, Het Schoot, o.a. vermeld de percelen: D474 bouwland, D475 huisch en erf,
D476 brouwerij en D477 tuin. Dit alles behoorde toe aan de bierbrouwer Andries Rutten en zijn erven.
Op het kadastrale kaartje is te zien dat de brouwerij, of althans een gedeelte daarvan lag op perceel
D476. Dit gebouwtje lag dus tussen de huidige schuur en het huis meer naar de kant van de weg toe
en is later afgebroken. Het huis en de schuur liggen nog ongeveer op dezelfde plaats en hebben nog
gedeeltelijk dezelfde vorm, zodat inderdaad aangenomen mag worden dat beide gebouwen of zeker
gedeelten daarvan stammen van vóór 1832. Het is bekend dat er onder huis 3 grote gewelfde kelders
aanwezig waren, die ongetwijfeld bij het brouwersbedrijf dienst hebben gedaan bijvoorbeeld bij het
gistproces. Op één van de foto's is het kelderdeurtje aan de buitenkant nog zichtbaar. Hierdoor
werden de fusten naar bovengehaald, waarbij een lier die aan het dak was bevestigd, als hulpmiddel
werd gebruikt. Later zijn de kelders ook nog gebruikt als aardappelkelders, waarvan er een later is
dichtgemaakt. Overigens heeft de kelder in de Tweede Wereldoorlog nog dienst gedaan als
schuilkelder en onderduikplaats. Vóór het huis en op de binnenplaats stonden twee grote
waterputten, zogenaamde brouwersputten, want voor de brouwerij had men veel en zuiver water
nodig.
In de periode 1862-1880 wordt als beroep van Adrianus Rutten bierbrouwer opgegeven, hetgeen ook
te zien is aan de talloze knechten en meiden, die in deze perioden bij hem in dienst zijn geweest. In
1870 overlijdt Isabella Antonie, de vrouw van de brouwer. Het echtpaar heeft geen kinderen en
Adriaan Rutten besluit enige jaren daarna op te houden met bierbrouwen, waardoor er dus een einde
komt aan het brouwen van het vermaarde witte bier op Schoot. Op 13-4-1875, overlijdt Adrianus
Rutten, 71 jaar oud, de laatste brouwer van Schoot. 203
201 Jansen, 1985, 11.
202 Jansen, 1985, 13.
203 Jaspers, 1990b.
201