Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart ...

Afbeelding: Prent van Budel in 1829 71
De teuten behoorden tot de rijkste inwoners van het dorp. Met hun vergaarde rijkdommen lieten zij
grote en fraaie huizen bouwen. Budel was aan het einde van de 18 e eeuw dan ook: „Stadswyke,
schier huis aan huis betimmers: en onder die huizen zyn sommigen cierlijk gebouwd.” Volgens een
contemporaine bron was Budel “een der schoonste dorpen van dit gedeelte der Marjorij. Het is volkrijk
en welvarend”. Die welvaart kwam niet alleen op conto van de Teuten. Budel genoot van oudsher
belastingprivileges en daarnaast was de Budelse economie bevoorrecht door het recht van vier vrije
jaarmarkten. Budel was hierdoor de marktplaats van de Baronie van Cranendonck.
3.17.1.002. Maarheeze-dorp, Maarheeze
In 1828 bestond de kom van Maarheeze uit enkele dicht bebouwde haaks op elkaar staande straten,
die veelak Kerkstraat heetten. De bebouwing bestond uit een vijftigtal huizen en boerderijen, de kerk,
school en pastorie. Deze drie laatste elementen lagen geheel aan de westzijde van de kom. Ten
zuiden van de kom lag de grote open Hagelkruisakker. Aan de noordzijde lag een kleinere open akker
en een gebied met omheinde akkers, De Kampen en de Huisakkers. De kerk stond op 750 meter van
de Aa. Het gebied tussen de beek en de akkers bestond uit kleine omheinde beemden of hooilanden.
Volgens een beschrijving uit 1748 was Maarheeze toen een tamelijk welvarend dorp. Maarheeze
wordt na de Franse tijd (19 e eeuw) ook nog tamelijk welvarend genoemd. Daartoe droegen de teuten
bij, die met "buitenlandse handel" tot welstand kwamen. Deze teutenhandel, voornamelijk met de
welvarende streken van Holland, heeft zich voortgezet tot omstreeks de Eerste Wereldoorlog. Teuten
waren rondtrekkende handelaren die, vaak binnen het verband van een compagnie, naar het
buitenland reisden en handel dreven in de meest uiteenlopende zaken, zoals: zaden, stoffen,
mensenhaar, glas. Vooral in Duitsland vergaarden zij zo grote kapitalen. De teuten behoorden tot de
rijkste inwoners van het dorp. Met hun vergaarde rijkdommen lieten zij grote en fraaie huizen
bouwen. 72
De “dwarse” Kerkstraat werd in 1853 tot rijksweg. Deze werd steeds verder uitgebouwd tot de huidige
A2 die nu iets westelijke midden door het oude dorp kruist. De oude rijksweg leeft verder als
Moonslaan. De oudste, mogelijk 17 e eeuwse bebouwing aan de Moonslaan, is sinds 1981 vrijwel
verdwenen. De 18 e eeuwse, mogelijk door teuten (reizende kooplieden) gebouwde panden Kerkstraat
5 en Oranje Nassaulaan 1, evenals de bebouwing rond de kerk met pastorie, kerkhof en enkele oude
woonhuizen zijn zeer karakterbepalend en belangwekkend. Enkele panden in Maarheeze herinneren
71 Brabant Collectie, Universiteit van Tilburg.
72 Winkelmolen, 1977, 388.
71