Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart ...

wordt, kan doordat er huizen en boerderijen tussengevoegd zijn, in 1900 of 1930 als klein of zelfs
groot gehucht (onderlinge afstanden minder dan 100 m) getypeerd moeten worden.
Het laatste kwart van de 19 e eeuw en de eerste decennia van de 20 e eeuw staan te boek als een
periode waarin in Nederland grote veranderingen plaatsvonden. Deze ontwikkelingen, dikwijls
aangeduid als „modernisering‟, behelsden vooral in Zuid-Nederland een sterke economische en
demografische groei. Door de daling van de sterftecijfers groeide de bevolking van Nederland in dit
tijdvak zeer sterk. 70 Vooral in het katholieke Brabant groeide de bevolking explosief. De huisnijverheid
bood soelaas voor deze enorme bevolkingsaanwas. In Cranendonck vervijfvoudigde de bevolking in
de loop van de twintigste eeuw. Aan het begin van de 20 e eeuw was er vooral sprake van
huisindustrie (leer, schoenen, sigaren, klompen et cetera). Uit de huisindustrie ontstonden in de loop
van de 20 e eeuw grootschalige industriële activiteiten.
17.1 Groot dorp
3.17.1.001 Budel-dorp, Budel
De kom van Budel in 1828 (bron: WatWasWaar).
Budel is een beekdalnederzetting. De beek de Moezel heeft bij de vestiging ongetwijfeld ook een rol
gespeeld. De beek loopt vlak achter de erven van de huizen langs de noord-zuidstraat. Die straat
vertoont enkele driehoekige verbredingen, waaronder de Markt. Er sluiten naar alle richtingen straten
op aan die deels ook in 1828 al bebouwd waren. Het totaal aantal huizen beloopt rond de honderd.
Aan de straat naar het noordoosten, richting Broekkant (nu Dr. Ant. Mathijsenstraat) ligt een vierkant
omgracht perceel: hier hadden de heren van Aken hun centrum. Direct ten noorden daarvan staat de
kerk, die toen dus een eindje buiten de kom van Budel stond. De Protestantse kerk werd dichter aan
de Markt gebouwd. Op de Markt stond in 1828 het raadhuis.
Direct ten westen van de kom ligt de Molenakker, een open akker waarop ‟s heren windkorenmolen
stond. Aan de andere zijden was er een afwisseling van open akkers en gebieden met omheinde
akkers. De kom ligt in een beekdalletje daartussen.
70 Blom en Lambert, 2006, 327 - 328.
70