Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart ...

28.12 Waterputtenweg
Weg langs de waterputten van een moderne waterwinning.
In Cranendonck niet opgemerkt.
28.13 Pompgebouw
Gebouw met pompen en zuiveringsinstallaties voor de waterwinning.
In Cranendonck niet opgemerkt.
28.14 Watertoren
Verhoogd waterreservoir van de waterdistributie. Komt ook voor op bedrijfsterreinen.
In Cranendonck niet opgemerkt.
28.15 Visvijvers
Complexen van vaak drie aaneengeschakelde visvijvers op de hei of op landgoederen, waarin vis
gekweekt wordt. NB: ook de molenkolken leverden vis, maar die werd door de watermolenaars
verschalkt.
De woorden weijer en vijver zijn allebei afgeleid van het Latijnse woord vivarium, dat letterlijk
betekent: "plaats om iets in leven te houden". Dit iets was meestal vis. Vis was in de Middeleeuwen
en nog lang daarna een zeer belangrijke voedselbron, wat nog extra werd benadrukt door de talrijke
vasten- en onthoudingsdagen waarop het gebruik van vlees was verboden. Vis was dan een
volwaardig en eiwitrijk vervangingsmiddel. In kloosters en abdijen kende men nog veel meer vasten-
en onthoudingsdagen. De abdijen hielden daar rekening mee door de aanleg van een vijvertje bij de
pastorieën die meestal omgeven waren met een "vest", waarin ook vis werd gekweekt. Voor grotere
kwekerijen hadden de abdijen weijers aangelegd. Meestal gebeurde dat op de heide, dus buiten het
agrarisch gebied van het dorp. Dit terrein werd dan door de hertog beschikbaar gesteld. 200
3.28.15.001 Prinsenweijer, Budel
In Cranendonck bezat de heer van Cranendonck een langgerekte visvijver in de heide ten westen van
Gastel. Daar was een snoer van drie vennen in een dal, waarvan de zuidelijkste de naam
Prinsenweijer draagt: de prinsen van Oranje waren lange tijd heren van Cranendonck. Deze weijer
lag geheel in het oude Budel. Hij is verdwenen.
In 1343 gaf de heer van Cranendonck aan de inwoners van Gastel, Soerendonk, Maarheeze en
Budel een gemeynte uit die het geheel van die dorpsgebieden omvatte. Dat was dus een “grote
gemeynte”. De heer zag er vanaf nog meer weijers (viskwekerijen) in die gemeynte aan te leggen en
geen waterbronnen meer te creëren. Het in 1343 genoemde ven is waarschijnlijk de Prinsenweijer.
3.28.15.002 Pastoorsven, Budel, Gastel
700 meter ten oosten van de Prinsenweijer lag het Pastoorsven. Mogelijk kweekte de pastoor daar
zijn vis. Welke pastoor? Die van Soerendonk of die van Budel, onbekend. Beide weijers waren
overigens vrijwel even groot: ruim 5 hectare. Het Pastoorsven is verdwenen.
3.28.15.003 De Weijers, Gastel
De Weijers was een 4,5 ha groot ruim ven ten westen van Gastel. Gezien de naam kennelijk ooit een
viskwekerij geweest. Dit ven is verdwenen.
3.28.15.004 Bij de Weijers, Gastel
Bij De Weijers lag nog een smal 2 ha groot ven in het westen van Gastel. Mogelijk is dit ook ooit een
viskwekerij geweest. Dit ven is verdwenen.
3.28.15.005 Schepsel, Gastel
In hetzelfde dalletje als de Prinsenweijer en De Weijers lag ook het ven Schepsel. Mogelijk is dit 2
hectare grote ven ook ooit een viskwekerij geweest. Dit ven is verdwenen.
200 Beex, 1987, kaart waarop de wijers staan aangegeven.
196