Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart ...

Thema: 25 Militair
Onder militaire landschapselementen worden hier aardwerken en bouwwerken uit alle eeuwen samen
genomen, met uitzondering van de "burchtjes" en kastelen. Daarvoor wordt verwezen naar de
thema‟s 18: "heerlijkheden" en 19: "landgoederen".
25.1 Begraafplaats
Binnen dit thema wordt daarmee bedoeld: militaire erebegraafplaats
25.2 Blokhuis
Een oude benaming voor een verdedigingswerk, dat kon variëren van een eenvoudig bouwsel
van halve boomstammen tot kasteelachtige bouwwerken. In beide gevallen maakte het vaak
onderdeel uit van een groter systeem, zoals landweren. Het kon ook een controlerende functie
hebben van bijvoorbeeld toegangswegen of kruispunten.
25.3 Boerenschans
Schans waarbinnen de boeren zich zelf en hun vee in veiligheid brachten wanneer er roversbenden
(of plunderende soldaten) rondtrokken.
Schuilplaatsen noemde men vroeger schansen. De functie was bescherming voor de plaatselijke
bevolking tegen plunderende legerbenden en doortrekkend krijgsvolk. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog
hadden Brabanders zwaar te lijden onder oorlogsgeweld. Ook trokken er voortdurend roversbenden
en huurlingen rond, die na de oorlogen bleven rondzwerven. Om zichzelf toch enige bescherming te
bieden sloegen de buitenlieden de handen in elkaar en huurden van de heer een stuk grond (meestal
gelegen in een moerassige streek (om voldoende water te hebben voor de grachten) en hierop
bouwden zij zich een "schans", een aarden versterking met gracht er omheen waarachter men zich bij
onraad kon terugtrekken met de voornaamste bezittingen. Als men een stuk grond van de heer te
huur gekregen had, werd er omheen een gracht gegraven, tamelijk breed en diep, zodat er water in
bleef staan. Aan de binnenzijde sloeg men palen in de grond. De schans zelf zag eruit als een
miniatuurdorp, waarin iedere schansgenoot de nodige ruimte kreeg om zijn schanshuisje of hut te
bouwen, gewoonlijk bestaande uit 2 kamertjes, die tegen de opgeschoten aarden wal steunden. In
deze hutjes kon men ook schuilen bij slecht weer en bewaarde men de kostbaarste bezittingen. In de
18 e eeuw verloren de schansen hun betekenis als verdedigingswerk en raakten in verval. 116
3.25.3.001. Schans tussen Soerendonk en Gastel (Hoogstraat 12 Het kadastrale nummer is
Soerendonk nummer B670 en B671)
Op basis van mondelinge geschiedenis stellen heemkundigen dat er ergens tussen Soerendonk en
Gastel een schans moet hebben geleden. De bron had een (grens)steen gevonden in een stuk
eikenberkenbos. Van oude bewoners had hij horen vertellen dat dit vroeger een schuilplaats was
geweest voor de plaatselijke bevolking in tijden van oorlogsgeweld. Het stukje bos, waar de hiervoor
aangehaalde schans gelegen zou hebben, ligt met een weggetje van plusminus 60 meter verbonden,
langs de Hoogstraat (de weg die loopt van Gastel naar de weg Budel-Soerendonk), schuin achter het
huis van landbouwer A. Bergmans Hoogstraat 12. Het kadastrale nummer is Soerendonk nummer
B670 en B671. Sinds de ruilverkaveling is het wel iets kleiner geworden en is er natuurlijk ook het een
en ander veranderd in de omgeving. De enige aanwijzing dat hier een schans heeft gelegen is dus
het verhaal van Frenske Aarts. De omstandigheden nodig voor het bouwen van een schans zijn
duidelijk aanwezig geweest op deze plaats, namelijk een moerassige streek met watertoevoer vanuit
een sloot en voor de ruilverkaveling liep er een weg van de "Boondershoek" in Gastel door de "Bim"
naar Soerendonk, waarvan het laatste stuk genaamd was het "Donker Straatje". Wat de gevonden
steen betreft, hoewel niet helemaal duidelijk is wat deze steen met de schans te maken heeft, lijkt het
in ieder geval niet zomaar een steen te zijn. Het is een stuk hardsteen, halfrond van plusminus 20 cm
in doorsnee en ongeveer 10 cm hoog met een inscriptie. Misschien heeft hij als grensmarkering of
iets dergelijks gefungeerd. Verder zijn er op het stuk ook nog scherven en aarden pijpenkoppen
gevonden. Archeologisch onderzoek kan meer informatie verschaffen. 117 Thans beetje oneffen
perceel, net onder Soerendonk aan oude grens met Gastel.
116 Jaspers, 1986, 77 – 78.
117 Jaspers, 1986, 79 – 80.
133