Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart ...

Grenzen en grensmarkering baronie Cranendonck/ heerlijkheid Budel
In het zuiden grensde de baronie - met de heerlijkheid Budel - aan de heerlijkheid Bocholt met Lozen,
de heerlijkheid Grevenbroek, met Hamont, Achel en Lille, tot bij "de Kattenput", bij grenspaal 176,
waar de oude stenen grenspaal tussen de "Baronie Hees en Leen" en de "Baronie van Cranendonck"
nog is blijven staan. Bij de overweg van de spoorlijn Maarheeze-Sterksel staat nog een grenspaal,
alsmede aan een binnenweg in de richting van de Pan. De grens met Sterksel was waarschijnlijk
reeds in 1172 uitgepaald en met Hugten zeker al in 1223 en mogelijk nog eerder. De vroegste
grenspalen, vooral met de heerlijkheid Weert en met het Graafschap Loon waren - zoals de oorkonde
zegt - "van oude tiden", eerst met houten palen, later door stenen vervangen. 105
De oudste grensbeschrijving van de grens en grenspalen tussen Cranendonck en Hees-Leen dateert
van 28 mei 1440 in een verklaring van Philips van Horn gedaan aan de hertog van Brabant. Vanaf die
tijd loopt de grens voor een groot gedeelte nog identiek. De grenspalen of -stenen uit die tijd waren
meest gewoon houten palen, zwerfstenen of opgeworpen aarden hopen. In 1765 zijn deze palen
tussen de beide gebieden vervangen door uniforme hardstenen palen. Aan de ene zijde hebben ze
het opschrift "Baronie van Cranendonck" en aan de andere zijde "Baronie van Hees en Leen". In
enkele van deze palen is ook nog "anno 1765" gehouwen. De palen staan op het begin en eindpunt
en de knikpunten van de gemeenschappelijke grens. Tussen de palen is ook nog vaak een sloot of
greppel gegraven, zoals nog te zien is in de heide tussen paal 1 en 2. Na 1440 komen nog
verschillende grensbeschrijvingen voor, als ook allerlei kaarten. Als men dit alles met elkaar vergelijkt
zitten hier wel verschillen in. Het is niet altijd duidelijk welke plaats en welke paal bedoeld wordt.
Grenspalen
De grenspalen van Cranendonck zijn hiervoor op het gemeynten-kaartje aangegeven.
GP zijn de huidige officiële grenspalen op de grens met België, geplaatst in 1843. Het zijn conische
gietijzeren palen met knop op stenen voet, met aan een kant het Nederlandse en aan de andere kant
het Belgische rijkswapen, een nummer en een jaartal.
3.24.4.092 GP 176 De grenspaal aan de Katteput of Dubbele Paal
Dit is het meest westelijke punt van de Baronie. In 1440 reeds beschreven als "een en pale aan de
Cattenput". De genoemde Katteput was 25 jaar geleden nog aanwezig op zo'n 150 meter hier
vandaan, doch bij aanplanting met dennen gedempt. Kat is van vroeger uit een synoniem voor heks.
De meeste verafgelegen katte-toponiemen voeren ons dikwijls naar hardnekkige oude spook- of
heksenverhalen. Vaak speelt in deze verhalen de grens en/of grenspalen een rol. In de buurt van de
grens lag hier, aan de oude weg van Gastel naar Borkel en Schaft, ook de Heksendans. P.N. Panken
zegt hierover in zijn dagboek in 1857: "In deze uitgestrekte heide in de richting van Leende naar
Hamont is een zogenaamde "Heksendans" aanwezig, in welks kring of rondte, niets dan een soort
van kruid groeit, zijnde overigens dit gedeelte van die plaats kaal, want daarover plachten de heksen
te dansen. Een soort mager altijd groen gewas dat Heksendans wordt genoemd, waar rond omheen
nooit iets groeit en de grond hard en kaal is, zelfs als de grond wordt omgespit wordt hij weer
hardgelopen door Katten. Zo ontstaat een kring door het volk Kattendans genaamd". Het gewas
waarop Panken duidt is waarschijnlijk de sporenplant de kleine wolfsklauw een "lycopodium" soort,
waarvan bekend is dat hij in kringen kan groeien. Oudere mensen vertelden dat de z.g. Katten die 's
nachts de grond hard liepen, zich overdag verborgen in de Katteput.
105 Winkelmolen, 1977, 56.
119