Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart ...

Thema: 28 Grondstofwinning
Onder grondstofwinning valt naast turfwinning ook zandwinning, klei- en leemwinning en
drinkwaterwinning. In ieder dorp werd echter weldegelijk turf gegraven, maar dan door de inwoners
zelf en in relatief kleine veenvoorkomens in vennen, broeken, goren, langs beken etc. In de Tweede
Wereldoorlog werd hier soms nog turf gestoken. De turf werd per kar naar de boerderij gebracht. Dat
turfgraven levert oneffen terrein op, dichtgroeiende boerenkuilen, misschien “Peelbanen” (of hoe die
ter plaatse ook mogen heten). Bij boerderijen kun je een turfhok aantreffen.
28.1 Boerenkuil
Onregelmatige ééndagsput in het veen, meestal in verlandende of verlande vorm.
In Cranendonck niet opgemerkt. Er moeten wel boerenkuilen geweest zijn.
28.2 Peelbaan
Weg tussen de boerenkuilen door dieper het veen in.
In Cranendonck niet opgemerkt.
28.3 Turfhok
Opslagplaats voor turf op boerenerf.
In Cranendonck niet opgemerkt. Er moeten wel turfhokken geweest zijn.
28.4 Turfvaart
Kanaal voor turftransport, met wegen en bomen erlangs, sluizen en bruggen, spoelkolken en
wisselvakken.
In Cranendonck kwamen deze niet voor.
28.5 Moerput
Laagte ontstaan door grootschalige turfwinning.
In de Kempen wordt meestal gesproken over klot en moer, dit is de benaming voor minder goede
kwaliteit turf. In de archiefstukken over dit natuurgebied wordt gesproken over turf, steekturf, klot,
moer en heideturf. Dit veenmateriaal bestaat uit afgestorven plantenresten die zijn samengedrukt tot
een bruine soms zwarte massa, meestal bevat het veenmateriaal ook zand en stof. Het veen wat nu
nog in het Kroonven voorkomt is donkerbruin tot zwart en is ook zandig. Als er veel zand in het veen
zit is de kwaliteit natuurlijk minder en was deze minder waard voor de verkoop. 197
Met heideturf werd bedoeld de heideplaggen uit de laag gelegen vochtige delen in het heideterrein,
vaak dopheideplaggen. Deze plaggen bevatten veel humus en konden na het drogen als brandstof
worden gebruikt. Met heideschalen worden de gewone heideplaggen bedoeld, deze werden in de
potstal gebruikt en later vermengd met mest werd dit materiaal op de akkers uitgestrooid
(plaggenbemesting). Dit is dus geen turf!
3.28.5.001 De Hoort, Budel
De Hoort is een waterplas die waarschijnlijk ontstaan is doordat hier in vroegere jaren turf is
gestoken. Harde gegevens ontbreken evenwel. De gemeente Budel heeft in de vorige eeuw deze
woeste gebieden verkocht vanwege financiële problemen. De Hoort is nog deels open water.
3.28.5.002 Aardbrandsven, Budel
De naam Aardbrand wijst op het winnen van brandbare aarde, met andere woorden: turf. Het
Aardbrandsven was in 1830 bijna 22 hectare groot en lag in Budel tegen de grens met Maarheeze,
een klein stukje zelfs in Maarheeze. Het Aardsbrandven is verdwenen.
3.28.5.004 De Putten, Maarheeze
Gezien de naam De Putten zal dit ven ook door turfwinning ontstaan zijn. Het was bijna 23 hectare
groot. Het ven is al vroeg droog gelegd, ontgonnen en nu woonwijk en sportveld.
197 Van Kessel en Roijmans, 1993, 10-15.
194