Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart ...

Afbeelding: Gemeentehuis Capucijnerplein, Budel. 113
24.6. Rechtbank
Gebouw gebouwd als onderkomen voor een rechtbank (op enig niveau). Vanaf ca. 1800.
Maarheeze vormde vóór 1810-1811 met Soerendonk en Gastel één dingbank, bestaande uit
drossaard (vervanger van de heer) en zeven schepenen, die afwisselend zitting hielden te Maarheeze
en Soerendonk. Deze dingbank trad op in rechtszaken en gaf gezamenlijk tot omstreeks het eind van
de 18 e eeuw aan het corpus Maarheeze-Soerendonk-Gastel administratief-bestuurlijke leiding, vooral
wat zaken betrof die het gehele rechtsgebied aangingen.
24.7. Schepenbank
Stenen of houten “bank” waar de schepenen in de open lucht, liefst onder een mooie lindenboom,
hun zittingen hielden. Ook wel genaamd “Vierschaar”.
Maarheeze, Soerendonck en Gastel vormden samen een schepenbank bestaande uit drossaard en
zeven schepenen die deze drie dorpen administratief en rechterlijk bestuurden. Zij hielden
afwisselend zitting in Maarheeze en Soerendonk. Zowel de schepenbank van Maarheeze-
Soerendonk-Gastel als die van Budel bezaten hoge, middelbare en lage rechtsmacht. Samen hadden
ze een secretaris die zetelde in Budel, waar ook de papieren van de dorpen werden bewaard. 114
In het overzichtswerk van de Cranendonckse geschiedenis van Winkelmolen wordt melding gemaakt
van een oorkonde van 1307, „waarin Budel het recht ontving een meier, schepenen en gezworenen
aan te stellen en belastingen, cijnzen, pachten en tienden te heffen.‟ Dat zal voor het kapittel van
Aken zijn bedoeld en niet voor het rechtsgebied van Cranendonck. Ook in de verkoopakte van het
broek in 1307 is er sprake van een schepenbank, die voor Willem van Cranendonck en zijn vrouw
Elisabeth de verkoop aan de inwoners van Budel regelt. Het oudste bewaarde schepenboek van
Budel dateert van 1516, dat van Cranendonck van 1674. Het privilegie van 1533 heeft alleen maar
verandering gebracht in de berechting van de zwaardere misdrijven te Budel, welke voorheen aan de
drost van Cranendonck waren voorbehouden.‟ 115
Het gegeven dat er twee schepenbanken in de baronie Cranendonck waren, is een herinnering aan
de gescheiden oorsprong van de Cranendonckse rechten. Elk hadden ze hun eigen
113 Cultuurhistorische Waardenkaart Noord-Brabant, 2006.
114 Biemans, 1988a.
115 Winkelmolen, 1977, 95.
131