Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart ...

Thema: 19 Landgoederen
De terreinen die de heren van de oude heerlijkheden voor zich behouden hadden, zijn in de zestiende
eeuw en later uitgegroeid tot de kernen van landgoederen. Naast deze oude groep ontstonden er ook
geheel nieuwe landgoederen. De kern daarvan was in de regel een bestaande boerderij, soms een
nieuwe ontginningshoeve, die in handen kwam van in een naburige stad gehuisveste adel of
notabelen.
Landgoederen zijn mooi ingerichte stukken grootgrondbezit. Sommige komen voort uit oude
heerlijkheden: in dat geval worden de landgoedaspecten daarvan onder het thema “landgoed”
beschreven. Andere hebben een andere ontstaanswijze, deels door opwaardering en uitbouw van
een enkele boerderij, deels als ontginningsblok.
Centrum van het landgoed is het landhuis, ook wel “kasteel” genoemd, naar het uiterlijk. Bij dat
landhuis horen een tuin, vijver en park, soms een gracht om het huis. Daaromheen liggen de
landerijen met enkele verpachte boerderijen. Soms is op grote schaal het landschap aangepast en
meestal zijn er een of meerdere lanen aangelegd. Het geheel is het landgoedgebied. Soms is het
deels omgeven met een wal. In de negentiende eeuw ontstaan ook mini-landgoedjes: een grote villa
of grote herberg met ruime tuin en vaak nog een vijver, maar verder geen landerijen, boerderijen etc.
Veel grotere kloosters zijn in wezen het centrum van een landgoed. In plaats van een landhuis is dan
het klooster het centrum. Soms is dat in een oud landhuis gevestigd. Waar in tuin en park van een
gewoon landgoed allerlei profane versieringen en follies staan, staan bij een kloosterlandgoed
religieuze elementen zoals heiligenbeelden (in plaats van Romeinse of Griekse beelden),
kruiswegstaties, Calvariebergen en Lourdesgrotten. Maar de opzet is identiek: centraal gebouw, tuin,
park en een lanenstructuur in een ruim gebied met pachtboerderijen staan en waar soms aan
landscaping gedaan is.
De terreinen die de heren van de oude heerlijkheden voor zich behouden hadden, zijn in de zestiende
eeuw en later uitgegroeid tot de kernen van landgoederen. Naast deze oude groep ontstonden er ook
geheel nieuwe landgoederen. De kern daarvan was in de regel een bestaande boerderij, soms een
nieuwe ontginningshoeve, die in handen kwam van in een naburige stad gehuisveste adel of
notabelen.
Cranendonk is niet rijk aan landgoederen. Het enige oude landgoed kwam voort uit het kasteel van
Cranendonck met omliggende 55 ha en 3 boerderijen: de "Cranendonckse hoef" (3.18.2.001), de
"Perkhoef" (3.18.3.001) en de "Bult" (3.18.3.002). In het Cranendoncks Bos ontstond een nieuw
boerderijtje, de Boschhoeve (3.19.3.001) Dit landgoed was omstreeks 1890 eigendom van dhr.
Hoevenaars te Geldrop.
19.1 Gracht
Gracht om het landhuis of een iets groter gebied. Soms is alleen de gracht bewaard gebleven.
19.2 Herberg
Herberg uit 19 e of 20 e eeuw, centrum van rijke tuin, maar zonder verdere landgoedstructuren van
betekenis: mini-landgoed.
19.3 Hoeven
Pachthoeve van het landgoed. Soms een bij het landhuis en nog enkele wat verderop.
3.19.3.001 De Pachthoeve 'Boschhoef'
In het kader van de bosaanplant in het Cranendoncksbos in 1787 werd daar een eenvoudige
boswachterswoning gebouwd, waarvan de plattegrond bewaard bleef. 82 De kadasterkaart van 1828
toont deze woning in het Cranendonks Bos als een klein gebouwtje. Later blijkt dat een boerderijtje
geworden te zijn. Is waarschijnlijk identiek aan “Het Boshuuske”.
82 NAG, NDR 9300, verslagjaar 1787.
87