Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart ...

De ongehuwde werklieden der fabriek kunnen in het hotel (tevens cantine) een onderkomen vinden.
Dit is ook de eenige gelegenheid in "Dor plein waar sterke- en andere dranken verkrijgbaar zijn. De
inwonende werkman betaalt per dag van f 0.62 tot f 1.00 kostgeld, waarvoor hem daags 2 maal koud
en 2 maal warm voedsel wordt verstrekt, voorts loges en wasch (een maal per week een geheel stel
schoone arbeiderskleeren en ondergoed).
In het gebouw bevinden zich mede de zieken- en operatiekamer, een bakkerij, wasscherij,
mandenvlechterij en een winkel; bovendien zijn twee der kamers gereserveerd voor de
geneesheeren, die op de fabriek spreekuur houden voor de arbeiders. Aan het hoofd van het beheer
der cantine, die tevens concert- en toneelzaal is, staat een waard; voor de werkzaamheden in het
hotel en voor het geheele huishoudelijke deel der inrichting zorgt eene nonnenorde. Van de op zich
genomen taak kwijten deze zusters zich uitstekend, alle kamers en lokalen zien er net en zindelijk uit,
terwijl de veelal zeer ruwe arbeiders zich onder hunne leiding geleidelijk aan orde en regelmaat gaan
gewennen. In 1911 is in het dorp met Rijkssteun een schoolgebouw gesticht, bovendien doen eenige
lokalen van het "hotel" dienst voor bewaarschool.
Door parkaanleg en beplanting is getracht het wonen in het afgelegen "Dorplein" te veraangenamen.
Een smalspoor voor steenkolenaanvoer verbindt de fabriek met het spoorwegstation. Aan den trein
worden twee van zitplaatsen voorziene wagens gehaakt, van welk vervoermiddel alle bewoners
kosteloos gebruik mogen maken. Slechts een klein gedeelte der arbeiders woont in het fabrieksdorp;
de meesten wonen in de omgeving van de fabriek of in het dorp Budel.‟ 229
Dorplein zou nooit hebben bestaan zonder de zinkfabriek. Onderdak voor zowel de arbeiders als de
directie van het bedrijf was immers onontbeerlijk. In een publicatie gewijd aan deze fabriek wordt het
treffend verwoord:
„De complexe, 'gesloten' gemeenschap die hier het gevolg van was, zou ondenkbaar zijn geweest
zonder 'De Zink'. Datzelfde geldt voor de cultuur van het dorp. Waar anders is een dergelijke
samenvoeging van Waalse, Limburgse (Nederlands en Belgisch Limburg) en Brabantse elementen te
vinden. Dat is te zien aan de bouw, zeker de huizen die voor de tweede wereldoorlog zijn gebouwd
hebben duidelijk Waalse trekjes, maar het is ook terug te vinden in de taal en de mensen. Het
openbreken van de gemeenschap in de jaren zestig heeft er wel voor gezorgd dat er een andere wind
is gaan waaien. Toch is Dorplein nog steeds uniek. Dat heeft het altijd al geweten, dat weet het nu
nog.‟ 230
Het dorp omvat, naast de fabrieksgebouwen, woonhuizen voor het personeel, kapel, kerk, en
pastorie, kantinegebouw, klooster, winkels, school, postkantoor en zelfs een kleine gevangenis. Het
gehele dorp stond ook tot voor kort nog onder het beheer van de fabrieksdirectie. Voor Brabant is het
een zeldzaam voorbeeld van een dergelijke ontwikkeling die uit sociaalhistorisch en
industriehistorisch oogpunt zeer opmerkelijk te noemen is.
Nederland kent maar weinig companytowns en nog minder die redelijk gaaf bewaard bleven. Dorplein
is er daar één van en als zodanig dus van groot belang. De aanwijzing van Dorplein als een
Rijksbeschermd stads- en dorpsgezicht (CHW nr: R25 (293)) is in april 2011 afgekondigd (was al
sinds 1998 in procedure, aldus RACM Jaarverslag 2008). Het beschermde gebied (3.30.2.001) is veel
groter dan de stedenbouwkundige structuur (3.30.2.002) en omvat ook industrieterrein, storthopen,
vennen en heide.
Binnen de company-town Budel-Dorplein werden de volgende deelcomplexen beschreven:
A: Sepulchrestraat 2 tot en met 176 ,1 tot en met 17 Budel-Dorplein
Woningcomplex uit 1907
Cultuurhistorisch en sociaal-historisch belang.
Onderdeel van tien woningblokken van fabrieksdorp Dorplein. Tweelaags woningen, rug aan rug
gebouwd, waarbij elk gebouw uit vier woningen bestaat, met lagere aanbouw.
CHW. Nr.: BP020-000752
229 Jaspers, 2003b.
230 Blom, 1992, 82 – 83.
221