Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart ...

Thema: 31 Historische (steden)bouwkunst
De periode 1475-1525 geldt als de Brabantse Gouden Eeuw. In de Brabantse dorpen uitte de
toegenomen welvaart zich in de bouw van vele kerken die zijn uitgevoerd in de stijl van de Kempische
gotiek, zoals goed te zien is in Oirschot en Hilvarenbeek. De toegenomen welvaart zorgde vanaf de
14e eeuw in de steden van het hertogdom Brabant voor veel bouwactiviteiten, die waren geënt op de
bouw van kerken in de stijl van de Brabantse gotiek. De Franse gotiek uit de Volle Middeleeuwen gold
als inspiratie, maar in Brabant werden de kerken soberder van vorm en minder rijzig. De Bossche St.-
Jan is natuurlijk het belangrijkste voorbeeld van de gotiek. 233
„In de 15 de eeuw kregen deze bouwactiviteiten navolging in de kleinere steden en dorpen in kerken
met eenvoudiger gotische vormen, die doorgaans met de term Kempense gotiek aangeduid worden.
Deze kerken hebben vaak een basilicale opbouw, ze zijn uitgevoerd in baksteen met natuurstenen
banden en hebben inwendig bakstenen gewelven. De belangrijkste kerken, waaraan kapittels
verbonden waren, zijn die van Oirschot, Hilvarenbeek en Oosterhout (…) Uit de 15e eeuw bleven
meer torens dan kerken bewaard en deze vormen dan ook letterlijk het hoogtepunt van de Kempense
gotiek. De torens hebben veelal een rijke geleding met spaarnissen, rondboogfriezen en natuurstenen
details in de vorm van hoekblokjes of driepassen en haaks op elkaar staande (Middelbeers) of anders
overhoekse steunberen (Duizel, Luyksgestel), dan wel een combinatie van beide (Lage en Hooge
Mierde, Bladel).‟ 234
Voor een overzichtsartikel over dorpshuizen in de Kempen, waarin bijvoorbeeld de kenmerken van de
Kempische plattelands-burgerwoning worden geschetst, zie: Ruhe, H.A.M., Het dorpswoonhuis in de
Kempen vanaf de vijftiende tot de negentiende eeuw (Zaltbommel 1980) Bezoekersbibliotheek
Kempen B6, of Brabants Heem nr. 12 (1960).
Budel
In Budel staan verschillende langgevelboerderijen met dwarsdeel van de 17 e en 18 e eeuw. De
langgevelboerderij Berg 15 met kruiskozijnen is recentelijk ingrijpend gerestaureerd. Zeer interessant
is Klein-Schoot 21 met dubbele ankerbalkconstructie en gaaf 19 e eeuws interieur. Opmerkelijk is ook
de er naast gelegen dwarsdeelschuur met vitselstekwanden. Willem de Zwijgerstraat 25 is blijkens de
versierde jaartalankers in aanleg van 1714, nr. 27 zal van ongeveer dezelfde tijd zijn. Mogelijk 18 e
eeuws is Cranendoncklaan 8. Kortgevelboerderijen zijn Broekkant 50, Burgemeester van Houtstraat
88 en de recent gerestaureerde Keunenhoek 29 met jaartalankers 1756.
Van de eerste helft van de 19e eeuw is Klein-Schoot 15, een boerderij van het krukhuistype, met een
losstaande dwarsdeelschuur. Voorbeelden van langgevelboerderijen van de vroege 19 e eeuw zijn
Grootschoterweg 8, Midbuulweg 8, blijkens de jaartalankers van 1818 en Meemortel 22. Tot ongeveer
het midden van de 19 e eeuw zien we steeds boerderijen met driebeukige gebinten en dwarsdeel.
Latere voorbeelden van het langgeveltype zijn: Hamonterweg 22, Heuvel 26 en Midbuulweg 10.
Fabriekstraat 36 en Grootschoterweg 8 zijn voorbeelden van kleine keuterijen die steeds zeldzamer
beginnen te worden. Afwijkend van de traditionele boerderijopbouw is gebr. Looijmansstraat 42-44
van ca. 1905, behorend bij Budel Dorplein.
Aan de Markt en directe omgeving liggen verschillende oudere 17 e -18 e en vroeg 19 e eeuwse
woonhuizen. Voor een deel zullen het de vroegere huizen van teuten zijn. Een gezwenkte en getrapte
zijgevel als van Dr. Ant. Mathijsenstraat nr. 1 wordt wel als karakteristiek voor dergelijke huizen
beschouwd. De meeste huizen hebben de nokrichting evenwijdig aan de straat, zoals Markt 2, 10, 11
en 12, 24 en 26, Dorpsstraat 16, 18-20, 24 en Kerkstraat 2. Opvallend zijn de veelvuldig
voorkomende ankers met boven en onder uiteenwijkende krullen. Markt 2 en 10, 11, 12 behoren
mogelijk tot het type van het Kempens verdiepingshuis. Molenstraat 2 staat met de korte gevel naar
de straat en dateert volgens de fraaie sierankers van 1660. Latere 19e eeuwse woonhuizen zijn
onder meer Grensweg 45- en 49, Nieuwstraat 4, 6 en 8 met verdieping aan de straatzijde, en de
233 Kolman e.a., 1997, 15, 20.
234 Kolman e.a., 1997, 20.
226