Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart ...

29.4 Fabrieksgebouw
Productie- en opslagruimten van bedrijven.
Melkfabriekjes (boterfabriek)
In de vorige eeuw karnden de boeren de roomboter nog aan huis op de gebruikelijke manier,
margarine kende men nog niet. Men moest de boter zelf afleveren aan de winkeliers en aan
particulieren. Toen het de Cranendonckse boeren duidelijk werd, dat ze uitgebuit werden, door
boteropkopers, particuliere zuivelfabrikanten, kunstmesthandelaars, geldschieters e.a., die
profiteerden van de onwetendheid van de boeren, kwam er verandering door de oprichting van
zuivelfabrieken. In 1892 werd door de boeren van Budel een poging gedaan om één coöperatieve
zuivelfabriek op te richten voor heel Budel en Schoot en deze te plaatsen in het "hogehuis". De
poging mislukte echter, omdat er nog geen organisatiegeest was en de wensen van de verschillende
wijken niet met elkaar overeenstemden. 208
3.29.4.001 Zuivelabriek De Eendracht, Schoordijk, Budel
Wat nog niet lukte voor alle boeren van Budel, probeerde Jos. Jaanen voor die van Keunenhoek,
Broekkant, Schoordijk en Bosch. Langs de Schoordijk werd een fabriekje gebouwd.
3.29.4.002 Zuivelfabriek, Marktstraat later Dorpsstraat Budel
Dat voorbeeld vond weldra navolging en zo kwam in 1894 een tweede zuivelfabriekje tot stand,
aanvankelijk in een pand aan de Marktstraat, later overgeplaatst naar een eigen "fabriekske" in de
Dorpsstraat. Naar dit zuivelfabriekje kwamen de boeren van Gastel, Berg, Oude Molen, Toom,
Midbuul, Heesakker, Heikant en Meemortel.
3.29.4.003 Zuivelfabriek te Schoot
Ook Schoot volgde met een 3e zuivelfabriekje,
3.29.4.004 De "Eendracht", Dorpsstraat 39 en Dorpsstraat 5, Soerendonk
Het eerste fabriekje was gevestigd links achter in het huis van café Hulsbosch, daar waar nu
gevestigd is café restaurant "De Bout" (nr 39). Nadat dit werd afgebroken is er een nieuw fabriekje
gebouwd een beetje verder de straat in richting Zitterd. Ook dit gebouwtje is na 1914 tot woning
verbouwd (Dorpsstraat 5). Wat er nu staat is nooit melkerij geweest!
3.29.4.005 Coöperatieve Roomboterfabriek, St. Cornelisplein 6, Gastel
Ook dit fabriekje is na 1914 tot woning verbouwd. Het is het karakteristieke gebouwtje op het St.
Cornelisplein nr. 6 op Gastel. Vermoedelijke bouwdatum ca. 1900. Het huis is voorzien van een
zadeldak gedekt met tuille du nord pannen. Woonhuis voorzien van een aanbouw onder
lessenaarsdak. Voorbeeld van eenvoudige dorpswoning van ca. 1900, onderdeel uitmakend van een
historische structuur. Op 20-8-1906 is waarschijnlijk de Coöperatieve Roomboterfabriek Gastel hier
begonnen.
Het gebouw is er niet meer.
3.29.4.006 Boterfabriekje, Kerkstraat 2a, Maarheeze
Boterfabriekje uit 1879; in 2011: café De Kelder
Cultuurhistorisch en industrieel-archeologisch belang.
CHW. Nr.: BP067-000364
Het café was vroeger een boterfabriek en eierbond. De voorzijde van het gebouw heeft een trap met
bordes. Voor het laden en lossen van de producten was dit uitermate geschikt. Was van de
Zuivelvereniging.
208 Winkelmolen, 1977, 288.
208