Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart ...

1.3. Werkwijze bij het maken van het fysieke landschap
Als uitgangspunt voor de kaart van het fysieke landschap is de geomorfologische kaart genomen. De
ligging en begrenzing van de daar aangegeven terreintypen is vervolgens aangepast aan de hand
van vooral de relatieve hoogtekaart en verder voor details met behulp van de kadasterkaarten en de
het andere kaartmateriaal. Al doende zijn de moderne structuren, zoals autowegen, vuilhopen,
afgravingen en bebouwde gebieden, uit de kaart verwijderd.
Vanaf de oude kadasterkaarten werden de beken ingetekend: element “07 Beken” op de kaart. De
beken werden stroomopwaarts niet verder getekend dan tot waar de kadasterkaart ze een min of
meer natuurlijk (enigszins kronkelend) uiterlijk geeft. Op die beken sluiten vaak veel rechtere, ooit
gegraven waterlopen aan die misschien wel in een oud dal of dalvormige laagte liggen, maar hier niet
als “beek” zijn aangemerkt. Ook enkele beken direct ten westen van Budel zijn meegenomen. In
totaal betreft het 10 beken, met een totale lengte van 59 km waarvan een groot deel buiten de huidige
gemeente Cranendonck.
De beekdalen zijn op de geomorfologische kaart meestal van een R-type. Al die R-typen zijn
samengenomen en vervolgens is de begrenzing aangepast aan de AHN-gegevens en de oude
kadasterkaart, waar dat nodig was. Deze bewerking leverde “06 Dalen op het Hoge”. Door controle
tegen de kadaster- en topografische kaarten is een nadere verdeling tussen “dal” en “rijt”
aangebracht. De beekdalen strekken deels een eind buiten de huidige gemeente. Het zijn er 10 met
een oppervlakte van 1198 hectare. Ook een 11 e dalletje net in België is meegenomen omdat het een
stukje bovenloop van de Sterkselse Aa is. In het noorden sluiten de noord of noordwest gerichte
dalen aan op de dalen van Heeze – Leende. In het zuiden komen twee oost-west gerichte dalen net
tot in Cranendonck, de een westwaarts afstromend, de andere oostwaarts.
De volgende stap betrof het andere uiterste in het landschap: de stuifduingebieden. Ook deze kunnen
op de geomorfologische kaart teruggevonden worden (3L8 en 4L8: Lage land- en stuifduinen met
bijhorende vlakten; 4L8 Hoge land- en stuifduinen met bijhorende vlakten; 4K21 Lage stuifdijk; 12C3
Hoge stuifduinen), maar hier leverde de relatieve hoogtekaart een belangrijke verrijking met details
op. De bodemkaart (code Zd maar ook Hd) diende als controle en de topografische kaarten van
1837/8, 1900, 1930 en de kadasterkaart dienden om inmiddels afgegraven duinen terug te vinden en
ze scherper te lokaliseren. De geomorfologische kaart bevat wonderlijke aanduidingen: enkele grote
vennen in het zuiden van Budel heten duinen te zijn. Dat soort zaken wordt nu gecorrigeerd.
Binnen de duingebieden komen allerlei kamduinen voor: soms paraboolvormig, soms langgerekt,
soms helemaal rondlopend. Ook de laagten in het duingebied konden zo goed worden opgespoord.
In een aantal gevallen moesten de kadasterkaart en de oude topografische kaarten voor aanvullingen
zorgen. Ook de afgravingen zijn hier van belang. Grote gebieden in vooral het zuiden van
Cranendonck zijn om allerlei redenen afgezand en of afgevlakt. Door de grote omvang van deze
vlakken is het goed mogelijk dat daar niet alle oude duinpartijen teruggevonden werden. Deze
bewerkingen leverde het onderdeel “04 Duinen en stuifkoppen” op. Vooral het grote complex van de
Budelerduinen langs de oostgrens van de gemeente is opvallend.
Van de geomorfologische kaart werden de dekzandruggen (3K14, 4K14) afgelezen. Dat zijn er resp.
47 (747 ha) en 1 (50 ha). De categorie “3L5 Dekzandruggen met of zonder oud bouwland” bleek een
zeer belangrijke aanvulling. Voor een deel bleken deze gebieden hiervoor als duinengebied
geclassificeerd omdat de hoogtekaart er heel duidelijk een patroon van duinen en uitblazingslaagten
laat zien. De enkeerdgronden van de bodemkaart beslaan zeer grote oppervlakten, maar de
grondwatertrappen daarbinnen (vooral GWT=7), bleken wel nuttig bij het onderscheiden van hoge en
lage dekzandruggen. Na het inschatten van de overvloedige zandafgravingen en vergelijking met de
AHN en oude topografie, konden in Cranendonck uiteindelijk 57 gebieden als “02 Lage
dekzandruggen” en 34 als “03 Hoge dekzandruggen” aangegeven, resp. 1194 en 461 hectare groot.
Het betreft onder andere de dorpsakkers van Hugten, Maarheeze, Soerendonk, Gastel en Budel,
waarbij vooral het laatste gebied opvalt omdat het akkergebied uiteenvalt in een archipel van hoge en
minder hoge dekzandkoppen.
7