PokaÅ¼ treÅÄ!

More documents

Recommendations

Info

Ossoliñski i Moskorzowski – polemika na pogrzebie Zapisy mów pogrzebowych to w siedemnastowiecznych rêkopisach zjawisko tak czêste, ¿e niemal przyt³aczaj¹ce sw¹ obfitoœci¹. Mnogoœæ oracji tworzonych na tê sam¹ ¿a³obn¹ okolicznoœæ i powielaj¹cych te same retoryczne schematy zdaje siê oddzia³ywaæ ujednolicaj¹co na ca³y obraz pogrzebowej swady. A jednak, nawet przy zachowaniu syntetycznego spojrzenia na oratorstwo pogrzebowe XVII w., pojawiaj¹ siê w polu widzenia szczegó³y przykuwaj¹ce uwagê, sw¹ odmiennoœci¹ wyró¿niaj¹ce siê z tego zacieraj¹cego kszta³ty t³a. Niew¹tpliwie nale¿¹ do nich dwie mowy ¿a- ³obne towarzysz¹ce pogrzebowi podkomorzyca krakowskiego Stanis³awa Cikowskiego. Chocia¿ ka¿da oracja ze swej istoty jest wytworem okolicznoœci i pozostaje integraln¹ czêœci¹ danego wydarzenia czy uroczystoœci, to w procesie utrwalania tekstu w formie pisanej zwi¹zek ten ulega rozluŸnieniu, a nawet zatarciu. W poszczególnych przekazach okreœlenia dotycz¹ce konkretnych okolicznoœci wyg³oszenia mowy, tzn. czasu, miejsca, a nawet jej bohatera i samego mówcy, bywaj¹ pomijane albo jako oczywiste, albo jako ju¿ nieistotne – przemowa zaczyna funkcjonowaæ jako wzór oratorski. Nawet jednak zachowanie w tytulaturze wszystkich szczegó³ów nie ocala w pe³ni tego podstawowego zwi¹zku mowy z okolicznoœciami jej wyg³oszenia. Zwykle bowiem zapisy oracji pogrzebowych, jeœli wystêpuj¹ 11
w grupach, to krystalizuj¹ siê wokó³ osoby mówcy, a nie samej uroczystoœci. Dlatego, mimo ¿e pogrzebowi towarzyszy³o kilka wyst¹pieñ oratorskich, najczêœciej utrwalone zosta³y pojedyncze mowy. Z pogrzebu Cikowskiego nie tylko zachowa³y siê dwie oracje: wypowiadane od rodziny zapraszanie na „¿a³osny chleb” i kondolencja od goœci, ale – co zupe³nie wyj¹tkowe – w wiêkszoœci przekazów wystêpuj¹ one razem (w rêkopisach Ossolineum we Lwowie: 196, 207, 231, 240 i we Wroc³awiu: 3563, 4502 w rêkopisie Biblioteki Narodowej BOZ 823, Biblioteki Kórnickiej 1195, Archiwum G³ównego Akt Dawnych APP 124 oraz Archiwum Historycznego w Wilnie F. 1135 op 2/46). Samodzielnie zapisano mowê Ossoliñskiego w rêkopisie BOss 1427 oraz w rêkopisie Biblioteki Czartoryskich 1881. Mowie Jerzego Ossoliñskiego towarzyszy mowa Andrzeja Moskorzowskiego okreœlana konsekwentnie jako „Na tê mowê [...] ex tempore respons”. Oratio extemporanea zawsze wzbudza³a szczególne uznanie audytorium i stanowi³a wyzwanie dla mówcy 5 . Potwierdzaj¹ je skrupulatnie odnotowywane w prywatnych rêkopisach przypadki, gdy mówca musia³ stan¹æ w³aœnie przed takim zadaniem. Dotycz¹ one nawet s³ynnych oratorów, jak np. Stanis³aw Szczuka; w rêkopisie 111 BUW zapisano jego Oddawanie upominku od JKMci ksiê¿nie Radziwi³³owej ex tempore i Respons od JKMci poselstwom WKsL zgromadzonym z sejmików ex tempore w pokoju gotowaæ siê kazano. Jednak wyg³oszenie mowy pogrzebowej nie mog³o byæ dla nikogo zaskoczeniem. Przeciwnie, traktowane jako wyraz szacunku wyst¹pienie w roli ¿a³obnego oratora wymaga³o solidnego przygotowania, choæby w postaci potrzebnego do zrealizowania laudacji opracowania dziejów rodu zmar³ego. Tak wiêc w przypadku przemowy Moskorzowskiego okreœlenie: ex tempore musi mieæ nieco inn¹ wymowê. To w nim w³aœnie kryje siê – jak 5 Por. uwagi A.S. Radziwi³³a (M. Bar³owska: Albrycht Stanis³aw Radziwi³³ – mówca o mówcach. W: Teatr wymowy. Formy i przemiany retoryki u¿ytkowej. Red. J. Sztachelska, J. Maciejowski i E. D¹browicz. Bia³ystok 2004, s. 181–182). 12
Page 2 and 3: OSSOLIÑSKI, MOSKORZOWSKI, SARBIEWS
Page 4 and 5: Maria Barłowska OSSOLIÑSKI, MOSKO
Page 6 and 7: Spis treœci Wprowadzenie . . . . .
Page 8 and 9: WPROWADZENIE Veritas filia temporis
Page 10 and 11: Cikowskiego, a tak¿e mów Stanis³
Page 14 and 15: mo¿na s¹dziæ - wskazanie polemic
Page 16 and 17: mus posteritatem eius tanti parenti
Page 18 and 19: dominuj¹cej w oracjach pogrzebowyc
Page 20 and 21: Ryc. 1. Mowa Jerzego Ossoliñskiego
Page 22 and 23: dramatyzm rozdzielenia grobów ojca
Page 24 and 25: którzy nie tylko docenili mistrzos
Page 26 and 27: niemal¿e wstydu. Poruszaj¹cy serc
Page 28 and 29: Chrystusa. Ju¿ u szesnastowiecznyc
Page 30 and 31: Nieprzypadkowo nieliczne pojawiaj¹
Page 32 and 33: wa³a w XVII w. teologia, nie mo¿n
Page 34 and 35: Tych on dziedzica, jednego zostawiw
Page 36 and 37: Op³akiwane tak dramatycznie wygnan
Page 38 and 39: trast pogrzebowej pompy i ¿o³nier
Page 40 and 41: ¿e pogrzeb odbywa siê na „dziki
Page 42 and 43: ie mia³y doprowadziæ do wydarzeñ
Page 44 and 45: ¿aæ, albo niew³aœciwi s¹ sêdz
Page 46 and 47: nym z wydañ nie znalaz³a siê jed
Page 48 and 49: mniej kilkanaœcie przekazów mowy
Page 50 and 51: Ossoliñskiego ze s³owami mowy Sta
Page 52 and 53: dowskiego czy Satyr na twarz dworsk
Page 54 and 55: Ryc. 4. Mowy Stanis³awa Sarbiewski
Page 56 and 57: drugie w stajniach przy terminie ¿
Page 58 and 59: two wielu goœci wyœwiadczaj¹cych
Page 60 and 61: Odpuszcza nadto oczom naszym powinn
Page 62 and 63:
zaœwiatowe pouczenie, zyskuje wiê
Page 64 and 65:
Ryc. 6. Mowa Stanis³awa Sarbiewski
Page 66 and 67:
godnoœci¹ podczaszego be³skiego,
Page 68 and 69:
ane czêsto konkretnymi jego przyk
Page 70 and 71:
Zapomnê tymczasem autora, zw³aszc
Page 72 and 73:
myœl wykorzystuj¹c¹ czêsto powt
Page 74 and 75:
p[rzyjacie]la. Aleæ on ju¿ tego i
Page 76 and 77:
- jako zas³ug zmar³ej, „brania
Page 78 and 79:
Dop³aci³a zacna matrona w oczach
Page 80 and 81:
przyk³ad przys³owie: „Magnus th
Page 82 and 83:
MOWY POGRZEBOWE Jerzy Ossoliñski:
Page 84 and 85:
55 60 œciwym] P[anom], którzyœci
Page 86 and 87:
20 25 30 35 40 45 50 55 czêste lud
Page 88 and 89:
95 100 105 110 me, któreœmy cia³
Page 90 and 91:
20 25 30 35 40 45 50 kazuje: „Nem
Page 92 and 93:
95 100 105 110 115 120 125 Merita j
Page 94 and 95:
Stanis³aw Sarbiewski: mowa na pogr
Page 96 and 97:
55 60 65 70 75 80 85 szeniem. Niech
Page 98 and 99:
Stanis³aw Sarbiewski: mowa na pogr
Page 100:
60 65 70 75 80 85 cowane skarby. Wz
Page 103 and 104:
3. Skróty nazw bibliotek i zbioró
Page 105 and 106:
(np. WereszczyñskigWereszczyñskie
Page 107 and 108:
Opis Ÿróde³ Mowy z pogrzebu Stan
Page 109 and 110:
Na tê mowê Jego M[oœ]ci Pana Oss
Page 111 and 112:
Na tê mowê J[ego] M[oœ]ci Pana p
Page 113 and 114:
M - rêkopis BOss 207 Mowa Jego M[o
Page 115 and 116:
muj¹ mowy z pierwszej po³owy XVII
Page 117 and 118:
przekazy, a jedynie te, które zost
Page 119 and 120:
O - Przemowa J[ego]m[oœci] Pana Je
Page 121 and 122:
Najwiêcej podobieñstw ³¹czy czt
Page 123 and 124:
1 2 3 4 5 22. 25. 26. 27. 28. 29. 3
Page 125 and 126:
na której /w której [H] je zgroma
Page 127 and 128:
„nak³ad i æwiczenia” [I] do
Page 129 and 130:
cie wszytkie królestwa” [P]. Zar
Page 131 and 132:
Przyciêcie kart spowodowa³o ubytk
Page 133 and 134:
w. 16 w. 17 w. 18 w. 18-19 w. 21 w.
Page 135 and 136:
w. 21 w. 26 w. 27 w. 29 w. 32 w. 33
Page 137 and 138:
w. 8 w. 11 w. 12 w. 14-15 w. 16 w.
Page 139 and 140:
w. 85 w. 87 w. 88 w. 88-89 w. 89 w.
Page 141 and 142:
Objaœnienia Jerzy Ossoliñski: mow
Page 143 and 144:
w. 13 w. 13-14 w. 14 w. 15 w. 16 w.
Page 145 and 146:
w. 44 w. 45 w. 46 w. 48 w. 49 w. 50
Page 147 and 148:
w. 16 w. 17 w. 17-18 w. 18-19 w. 20
Page 149 and 150:
w. 54 w. 55 w. 56 w. 57 w. 58 w. 59
Page 151 and 152:
w. 82 w. 83 w. 84 w. 86 w. 88 w. 89
Page 153 and 154:
w. 2 w. 3 w. 3-4 w. 4 w. 6 w. 7-8 w
Page 155 and 156:
w t³um. J. W u j k a: „A nasze o
Page 157 and 158:
w. 73-74 w. 74 w. 75-76 w. 79 w. 79
Page 159 and 160:
w. 112 w. 113-114 w. 114 w. 116 w.
Page 161 and 162:
w. 1-2 w. 2-3 w. 3 w. 4 w. 6 w. 7 w
Page 163 and 164:
w. 47 w. 48 w. 50 w. 51 w. 52 w. 52
Page 165 and 166:
w. 94 w. 95 w. 95-96 w. 96 w. 97-98
Page 167 and 168:
w. 5 w. 7 w. 7-8 w. 9 w. 11 w. 12 w
Page 169 and 170:
w. 54 w. 55 w. 56-57 w. 57-58 w. 58
Page 172 and 173:
Indeks osobowy Aleksander Karol Waz
Page 174 and 175:
Jan Albert Waza, królewicz polski
Page 176 and 177:
Sandius Krzysztof 16 Sarbiewska Kat
Page 178:
Spis ilustracji Ryc. 1. Ryc. 2. Ryc
Page 181:
Ìàðèÿ Áàðëîâñêà Îñ
show all

PokaÅ¼ treÅÄ!

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

PokaÅ¼ treÅÄ!