Pokaż treść!

Tych on dziedzica, jednego zostawiwszy syna, pe³en wieku,
pe³en ¿ywota, z t¹ nadziej¹ umar³, ¿e nie zagonów tylko, ale
i cnót swoich niewyrodnego mia³ mieæ heredem. Jako¿ nie zawiód³
siê, by by³a jaki prolog, taka ¿ycia jego cathastrophe.
Genetyczna koncepcja szlachectwa, traktowanie go jako zobowi¹zania
do szlachetnego ¿ycia, p³yn¹cego z prawa dziedziczenia
po przodkach, by³a obiegowym tematem, towarzysz¹cym rozwa-
¿aniom o istocie szlachectwa ju¿ w XVI w.; odwo³ywali siê do niej
np. Miko³aj Rej i £ukasz Górnicki. Argumentu tego u¿y³ te¿ Albrycht
Stanis³aw Radziwi³³ w bardzo dra¿liwej sytuacji odpowiadania
w imieniu króla na deklaracjê Krzysztofa Radziwi³³a o odsuniêciu
siê od pos³ug:
W majêtnoœciach przodków swych dziedziczyæ wielka rzecz
jest, ale wiêtsza rzecz dziedziczyæ w cnocie i s³awie przodków
swych 45 .
By³o to jedno z najczêœciej przywo³ywanych miejsc wspólnych
szlacheckiej moralistyki. Jednak zastosowana przez Ossoliñskiego
konstrukcja sk³adniowa nie do koñca zgadza siê z pochwa³¹.
Wskazany przez mówcê warunek: „jako¿ nie zawiód³ siê, by by³a
jaki prolog, taka ¿ycia jego cathastrophe” w œwietle wstêpu i dramatycznego
zakoñczenia najwyraŸniej nie zosta³ spe³niony, a przez
to równie¿ konwencjonalna, teatralna metafora odnosz¹ca siê do
momentu œmierci nabra³a prawdziwie tragicznego wyrazu.
Po takiej zapowiedzi zrealizowana w koñcu pochwa³a zmar³ego
zosta³a niejako tej tragicznej sytuacji podporz¹dkowana:
A któ¿ w nim nie widzia³ staropolskiej szczyroœci, mêstwa, m¹droœci,
cierpliwoœci ¿adnymi afektami ani przeciwnoœciami nieporuszonej
Nic lekkiego, nic nieuwa¿nego w sprawach, mowach
jego poszlakowaæ nie mogli i najciekawszy spraw ludzkich
egzaminatorowie. Niedoœcigniony w s¹dach Twoich o Bo¿e!
45
Rkps AGAD AR II, ks. 7, k. 67 v.
3 Ossoliñski...
33