Pokaż treść!

ane czêsto konkretnymi jego przyk³adami 75 . Zachowuj¹c pierwsze
miejsce dla Cycerona, zalecano jako wzory do naœladowania
licznych autorów zarówno klasycznych, jak i wspó³czesnych. Traktowano
ich przy tym nie tylko jako Ÿród³o naœladowania, ale tak-
¿e jako wzorcowe przyk³ady realizacji samej imitacji. Tak w³aœnie
jako naœladowca Homera oraz Hezjoda i Teokryta prezentowany
by³ Wergiliusz, a Sarbiewski jako doskona³y imitator Horacego 76 .
Sam proces imitacji móg³ byæ poddawany uporz¹dkowaniu wed³ug
czêœci retoryki: inwencji, dyspozycji i elokucji. W ramach inwencji
poddawano obserwacji wynalezienie dowodów, piêkno i powagê treœci,
sposoby wykorzystania locorum; w dyspozycji – uk³ad czêœci
mowy, realizacjê topiki dyspozycyjnej, uporz¹dkowanie ca³oœci.
Wreszcie szeroko omawiana elokucja obejmowa³a naœladowanie
konstrukcji okresu retorycznego, figur, stylu danego autora. Z kolei
metody imitacji ujmowano ogólnie, np. w postaci trzech zabiegów:
zmiany myœli z pozostawieniem s³ów i sposobu wys³awiania siê,
zmiany s³ów z zachowaniem myœli i po³¹czenia prawie tych samych
s³ów i myœli 77 . Problematyka naœladowania by³a omawiana na
przyk³adach ³aciñskich, ale trzeba pamiêtaæ, ¿e retoryka szkolna
XVII w. odznacza³a siê w ogóle silnym nasyceniem egzemplifikacyjnym,
przy czym w wyk³adach istotn¹ rolê odgrywa³y równie¿
przyk³ady polskie. Zwykle prezentowane w postaci niemal antologii
oratorskich, ilustruj¹ce ró¿ne odmiany oracji nale¿¹cych g³ównie
do generis demonstrativi i generis deliberativi, opatrywane bywa³y
ogólnymi wskazówkami, odsy³aj¹cymi uczniów po kolejne
wzory polskich przemów do wspó³czesnych antologii i – ogólniej –
rodzimej praktyki oratorskiej 78 . Tak wiêc zarówno podstawy teore-
75
Zob. E. Ulèinaitė: Teoria retoryczna w Polsce i na Litwie w XVII wieku.
Próba rekonstrukcji schematu retorycznego. Wroc³aw 1984, s. 144–153.
76
Auctaria generis deliberativi... ad usum Sarmaticae iuventutis in Collegio
Gostomiano anno Verbo Incarnati MDCXLIX, rkps BJ 5826 I, s. 8, 14.
77
Ibidem, k. 16–18; przyk³ad analizowany przez E. Ulèinaitė: Teoria
retoryczna..., s. 147–148.
78
Wyk³ady takie to np.: Auctaria generis demonstrativi...[1649 Sandomierz],
rkps BJ 5826 I; Institutio oratoris Poloni ad statu civilem... [Poznañ
1652 Tomasz Doré]; Orator Polonus... [1658/59 Teofil Rutka], rkps BUWil
5*
67