HERMENEUS jrg 56-1984 nummer 2 - Tresoar

Polyphemus
in de
antieke kunst
J. J. V. M. Derksen
De ontmoeting van Odysscus met de
Cycloop Polyphemus is een van de
spannendste scènes uit de verhalenreeks
van de zwerftochten van Odysseus op
weg naar zijn vaderland Ithaka na de
beëindiging van de Trojaanse oorlog.
We maken kennis met een vreemd volk
van onbeschaafde en primitieve reuzen,
die zich van recht noch wetten iets aantrekken.
Het bewerken van akkers om in
hun levensonderhoud te voorzien kennen
ze niet, ze leven van wat de natuur
oplevert aan voedsel. Al sinds de oudheid
tracht men de woonplaats van dit
volk te ontdekken, vooral op basis van
gegevens, die aan de Odyssee van Homerus
ontleend worden. Men mag echter
betwijfelen, of Homerus een beschrijving
van een werkelijke woonplaats
heeft willen geven. Toch zijn er
wel reizigers geweest, die beweren
plaatsen gevonden te hebben, die beantwoorden
aan Homerus’ beschrijving. 1
Het meest wordt daarbij Zuid-Italië
genoemd en met name Sicilië. Op dit
eiland, in één van de grotten aan de
west- of oostkust, wordt dan ook vaak
het Cyclopen verhaal gesitueerd.
In boek IX van de Odyssee (vers 170-
540) vertelt Homerus, hoe Odysseus
met zijn schip aankomt bij het eiland
van de Cyclopen en door nieuwsgierigheid
gedreven met twaalf makkers op
20/76
onderzoek uitgaat. Bij de grot van de
Cycloop aangekomen treffen ze hem
niet aanwezig en hoewel de anderen
liever naar het schip willen terugkeren,
kan Odysseus het niet laten de komst
van de bewoner af te wachten. Dan
verschijnt Polyphemus met zijn kudde.
Hij moet geweldig groot en sterk zijn,
want volgens de beschrijving van Homerus
sluit hij de opening van zijn grot
af met een zeer groot rotsblok, dat zelfs
door twee- en twintig vierwielige wagens
niet verplaatst kan worden. Zijn
herdersstaf is zo groot als de mast van
een vrachtschip (Odyssee IX, 322) en
het kost hem verder geen moeite twee
Grieken tegelijk beet te pakken, tegen
de rotsen te slaan en te verorberen. Dat
hij daarbij het mensenvlees ongebraden
eet, is weer een teken van zijn gebrek
aan beschaving. Daarnaast vertoont hij
ook nog een asociaal trekje: hij woont
apart en kan met zijn mede-Cyclopen
niet al te best opschieten. Als contrast
geeft Homerus een beschrijving van de
wijze, waarop hij met zijn kudde omgaat,
de dieren liefdevol verzorgt en
erop let, dat ook de jonge dieren voldoende
te drinken krijgen (Odyssee IX,
244-247). Opmerkelijk zijn ook de
tedere woorden, waarmee hij zijn ram
toespreekt, wanneer deze na de blindmaking
van Polyphemus Odysseus als