HERMENEUS jrg 56-1984 nummer 2 - Tresoar

naar volmaaktheid. Het zijn niet meer
de sprookjesfiguren uit de Odyssee,
maar de dapper strijdende goden en
helden uit de Ilias, die beter passen bij
dit ideaalbeeld van de kunst van Phidias
en zijn tijdgenoten.
Toch ontbreekt de Cycloop niet helemaal
in de kunst van de tweede helft
van de 5e eeuw v.Chr. We bezitten een
voorstelling van de blindmaking, die
echter niet geïnspireerd is door de
beschrijving in boek IX van de Odyssee,
maar door het enige bewaard gebleven
satyrspel van Euripides: ‘de Cycloop’.
De afbeelding is te vinden op een
roodfigurige kelkkrater uit Zuid-Italië,
die op stilistische gronden gedateerd
kan worden tussen 430 en 400 v.Chr.
(afb. 10). 9 Omdat het stuk van Euripi-
Afb. 10. De blindmaking van Polyphemus.
Roodfigurige Zuiditalische krater. Ong. 415
v.Chr. Londen, British Museum.
des waarschijnlijk in 415 is opgevoerd,
lijkt een datering van de krater rond die
datum niet onwaarschijnlijk. De verbinding
van de vaasafbeelding met het
toneelstuk van Euripides kan gelegd
worden op grond van de aanwezigheid
op de vaasschildering van satyrs, die we
26/82
niet in de Odyssee van Homerus aantreffen,
maar wél in de Cycloop van Euripides.
Polyphemus lijkt op deze afbeelding
ook wel enigszins op een sileen of
satyr. Hij ligt languit op de voorgrond,
gewend naar de toeschouwer. Op zijn
rug hangt een diere vel. Voor het eerst
zien we, dat hij is afgebeeld met drie
ogen, die naar het schijnt alle drie
gesloten zijn om aan te geven, dat hij in
slaap gevallen is. Naast hem staat een
kyathos (een maatbeker om wijn te
scheppen), een lege wijn/ak hangt aan
een struik.
De blindmaking voltrekt zich van
boven af: drie Grieken dragen een
boomstam in de richting van de Cycloop,
waarbij zij elk de stam zo beetpakken,
dat er verschillende handelingen uitgevoerd
kunnen worden: opheffen, stoten
en draaien (verg. Homerus, Odyssee IX,
382-384). Odysseus zelf neemt niet deel
aan de handeling, maar geeft aanwijzingen;
de satyrs lichten bij met toortsen.
Overigens mag men de vaasafbeelding
niet zien als een illustratie van het
gebeuren op het toneel, de scène van de
blindmaking speelde zich namelijk niet
af voor de ogen van de toeschouwers.
Polyphemus verschijnt pas op het toneel,
wanneer het noodlot zich al voltrokken
heeft. 10
Een andere weergave, die waarschijnlijk
geïnspireerd is door het theater, is
een groteske terracotta figuur van Poly-
Afb. 11. Polyphemus. Terracotta groteske uit
Athene. Eerste helft 4e eeuw v.Chr. München,
Antikensammlungen.