HERMENEUS jrg 56-1984 nummer 2 - Tresoar

eikt; op de achtergrond zijn z’n makkers
bezig met het vullen van een
tweede beker.
Recente vondsten
Tijdens een archeologisch onderzoek
in 1969 bij Baiae aan de westrand van de
Golf van Napels en bij een nieuw
onderzoek, dat in 1981 werd begonnen,
zijn zes meter onder water enkele marmeren
sculpturen gevonden, waaronder
een beeld van Odysseus, die in zijn
uitgestrekte handen een drinkbeker
houdt, en een beeld van een wijnzakdrager.
Deze beelden hebben zonder
twijfel deel uitgemaakt van een groep
met als onderwerp de aanbieding van de
beker wijn aan Polyphemus. Van de
Cycloop zelf zijn intussen enkele kleine
fragmenten gevonden. Ook de ruimte,
waarin de groep stond opgesteld, is
onder water herkend: een nympheumachtige
zaal, die later als triclinium is
ingericht. De beelden hadden hun
plaats in een absisvormige aanbouw. De
zaal heeft waarschijnlijk behoord bij een
zomerpaleis van Claudius, dat tengevolge
van bradysismos, het langzaam
stijgen en dalen van de aardbodem in
vulkanische gebieden, onder water is
geraakt. Met spanning wordt gewacht
op de resultaten van de voortzetting van
het onderzoek.
Van een andere monumentale groep,
die door Andreae in Ephesos werd
geïdentificeerd, is de Polyphemusfïguur
eveneens bijna geheel verloren geraakt.
De beelden van deze groep hebben
dienst gedaan als decoratie van een
fonteingebouw, het zgn. Pollio-nympheum,
uit de tijd van Domitianus.
Oorspronkelijk waren ze echter bedoeld
als gevelversiering van de Dionysostempel
ter ere van Marcus Antonius op
de Staatmarkt in Ephesos. Door de
nederlaag van Marcus Antonius in 31
v.Chr. is waarschijnlijk het oorspronkelijke
plan met de Polyphemusgroep in
het gevclveld nooit gerealiseerd. Volgens
de reconstructie van de groep in het
museum van Sel^uk vormt Polyphemus
het middelpunt van de compositie; van
links nadert Odysseus met de beker,
rechts zijn twee Grieken bezig met het
aanpunten van de paal, waarmee de
blindmaking zal worden voltrokken.
Polyphemus in de kleinkunst
Talloze navolgingen in de kleinkunst
bewijzen, dat met name de scène met de
aanbieding van de wijn in de Hellenistisch-Romeinse
tijd een grote populariteit
heeft gekend. Het voorbeeld is
ongetwijfeld een monumentale bronzen
groep geweest, die ook al werd vermeld
bij de bespreking van het mozaiek in de
Domus Aurea van Nero. Deze bronzen
beelden zullen wel in de smeltkroes
verdwenen zijn, zoals dat met de meeste
is gebeurd. Dat verrassingen echter niet
uitgesloten mogen worden, hebben de
vondsten van Riace wel bewezen.
De compositie van de groep, zoals we
die in de kleinkunst tegenkomen, vertoont
slechts weinig variatie; afwijkingen
betreffen slechts details. Polyphemus
zit steeds rechts op een rots,
soms op een vel van een leeuw of
panter. Ook heeft hij wel eens een
dierevel om zijn schouders geslagen.
Met zijn linkerhand houdt hij een van
de gedode Grieken vast, terwijl hij zijn
rechterhand uitsteekt naar Odysseus,
die hem van links nadert met de beker
in de handen. Aan zijn houding is
duidelijk te zien, dat hij bij het minste
gevaar zal wegvluchten. Een duidelijk
voorbeeld is de hierbij afgedrukte tekening
van het spiegelreliëf van een Romeinse
olielamp (afb. 22). Lampen met
alleen Odysseus of alleen Polyphemus
komen ook voor, waarbij de laatste soms
in plaats van de gedode Griek een knots
in de linkerhand houdt. 28 Hij is dan
identiek aan de wijndrinkende Herakles.
Op de zgn. koekvorm in Berlijn
zien we ook een attribuut van Herakles
35/91