HERMENEUS jrg 56-1984 nummer 2 - Tresoar

Afb. 8. De ontsnapping uil de grot. Detail van
roodfigurige stanmos. Eerste kwart 5e eeuw
v.Chr. Malibu, J. Paul Getty Museum.
Poseidon. Hij heeft zich half opgericht
en terwijl hij met zijn rechterhand de
grote steen voor de grotopening tegenhoudt,
buigt hij zich over de ram,
waaronder Odysseus is vastgebonden.
Het dier heft zijn kop op en schijnt te
luisteren naar de vriendelijke woorden,
die zijn baas tot hem richt, zoals we dat
kunnen lezen bij Homerus (Odyssee IX,
447-453). Uit het linkeroog van de
Cycloop, dat gesloten is weergegeven,
stroomt bloed.
Niet alleen lijkt de reus soms op
Poseidon, maar ook met andere mythologische
wezens of halfgoden vertoont
hij soms overeenkomsten. Dat hij door
zijn robuuste gestalte wel eens met Herakles
verwisseld wordt, ligt voor de hand.
In plaats van de herdersstaf heeft hij
dan een knots bij zich en een enkele
maal zit hij op een leeuwehuid, of heeft
hij deze als Herakles omgeslagen, in
plaats van een geitevel. 8
Verder lijkt hij qua uiterlijk soms op
een s i leen. Alleen deze kaalhoofdige
begeleider van Dionvsos, satyrs en
soortgelijke wezens worden in de 6e
eeuw v.Chr. op zwartfigurige vazen
frontaal afgebeeld. Zo vertoont de Cycloop,
die op een skyphos (drinkbeker)
uit Boeotië van rond 500 v.Chr. ons
recht aankijkt, de kenmerken van een
sileen: de ronde kop met een platte neus
en spitse baard (afb. 9). Hij is halflig-
gend afgebeeld met zijn rechterarm
achter zijn hoofd gebogen. De vaasschilder
heeft geen moeite gedaan om
Afb. 9. De blindmaking van Polyphemus. Detail
van zwartfigurige Boeotische skyphos. Ong. 500
v.Chr. Berlijn, Antikenmuseum.
een originele oplossing te zoeken voor
de één-ogigheid: hij heeft de Cycloop
twee normale ogen gegeven, waarvan
het rechter door de paal wordt doorboord.
Het linkeroog wordt wijd opengesperd.
Merkwaardig is de ronde harige
tekening op de borst. Sommigen
willen hierin een derde oog zien, maar
waarschijnlijk heeft de schilder hiermee
een wrat willen aanduiden om zo het
afstotelijke van de woeste reus te versterken.
Polyphemus in de kunst van
de 5e eeuw v.Chr.
Na het tweede kwart van de 5e eeuw
v.Chr. lijkt de stroom van afbeeldingen
van de Cycloop, vooral op het aardewerk,
op te drogen. We krijgen de
indruk, dat er in de periode van de
klassieke kunst, waarin alle aandacht
van de kunstenaar uitgaat naar de geïdealiseerde
gestalte van goden en helden,
geen plaats meer was voor een
mismaakte en onbeschaafde figuur als
een eenogige reus. Dat was geen verschijning,
die paste in het artistieke
streven van de beeldende kunstenaar
25/81