HERMENEUS jrg 56-1984 nummer 2 - Tresoar

natuurlijk enigszins zoek is: het woord betekent immers eigenlijk niet ‘eenogig’, maar
‘rondogig’. Maar poëtische uitdrukkingen zijn nu eenmaal minder gebonden aan de
wetten van de logica. Poëtisch gevoel zal ook niet de sterkste kant zijn geweest van de
Leidse Graecus C. G. Cobet, getuige een opmerking naar aanleiding vaneen passage
in de hymne aan Artemis van de Griekse dichter Callimachus (3e eeuw v. Chr.).
Daar staat beschreven (w. 52-4), dat de Cyclopen onder hun wenkbrauw allen
‘eenpupillige ogen’ (άεα µυνγληνα) hebben. ‘Ja dank je de koekoek’, is dan
ongeveer de reactie van Cobet, ‘eenpupillige ogen hebben we allemaal’. Maar, zoals
gezegd, dichters gaan nu eenmaal anders te werk, en zo kunnen we ook wat Κκλωψ
betreft ‘cirkelogig’ zeker accepteren als een expressief-poëtische term.
Voor de curiositeit zij nog vermeld dat Thieme heeft voorgesteld om Κκλωψ af te
leiden van * Πκ-κλωψ ‘veedief, waarbij men in het eerste lid het Latijnse pecus zal
herkennen, en verder dat Κκλωψ via het Etruskisch in het Latijn gekomen is in de
vorm Cocles - inderdaad, de bijnaam van de beroemde Horarius, die de hoofdrol
speelde in de Romeinse versie van ‘One Bridge too Far’.
3 soorten Cyclopen
Τρία γρ γένη ασν εναι Κυκλώπων τς κατ τν δυσσέα,
Σικελς ντας, τς ειργάστρας, κα τς καλυµένς ρανίυς.
‘Want men zegt, dat er 3 soorten Cyclopen zijn: de Siciliaanse van de Odyssee, de
Broodverdieners en de zogenaamde Hemelingen’. Dit noteert een oude commentator
(Scholiast) al over ons onderwerp, en ik neem zijn indeling graag over voor dit
overzicht.
Cyclopen als goddelijke smeden
Als smeden staan de Cyclopen het eerst beschreven bij Hesiodus, in de passage die
ik boven al heb geciteerd. Hesiodus’ beschrijving is enigszins verwarrend: aanvankelijk
lijkt het, dat de Cyclopen, wier geboorte na die van de Titanen beschreven wordt,
zelf ook Titanen zijn; maar later blijkt, dat de Cyclopen alsmede de na hen geboren
Hekatoncheiren (‘Honderdhandigen’) beslist niet tot de Titanengroep gerekend
moeten worden. Duidelijk is in elk geval, dat alle kinderen van Gaia door Ouranos in
de Tartaros worden opgeborgen, waaruit de Cvclopen pas bevrijd worden door Zeus,
die hun hulp (en die van de Honderdhanders) nodig heeft voor de strijd tegen de al
eerder vrijgekomen Titanen.
De Cyclopen smeden daarop uit dankbaarheid voor Zeus een aantal bliksems, voor
Poseidon een drietand en voor Hades een κυνέη (onzichtbaar makende helm,
‘Tarnkappe’), en daarmee weten de Olvmpiërs tenslotte de Titanomachie in hun
voordeel te beslissen.
Wanneer Hephaistos zijn intrede in het pantheon heeft gedaan, worden de
Cyclopen logischerwijze met hem in verbinding gebracht. Bij Homerus is dit
overigens nog niet het geval: daar wordt de Smid der Goden, wanneer Thetis hem
een bezoek komt brengen om voor haar zoon Achilles een nieuwe wapenrusting te
bestellen, bijgestaan door twee door hemzelf vervaardigde ‘robot-meisjes’ (Ilias 18,
417 e.v.). Maar in latere poëzie zijn de Cyclopen traditionele helpers van Hephaistos
in zijn smidse, die gelokaliseerd wordt op plaatsen waar regelmatig vulkanische
activiteit heerst, zoals Lemnos, de Etna of Hiera, een van de Liparische eilanden. Als
zij wapenrustingen smeden voor goden of mensen, dreunt het mijlenver in de
omtrek. De Cyclopennamen, die in de Latijnse poëzie hun intrede doen, zoals
Acamas (de Onvermoeibare), Pyracmon (Vuurtang) en Acmonides (κµων =
aambeeld), passen ook geheel in deze sfeer.
3/59