HERMENEUS jrg 56-1984 nummer 2 - Tresoar

eageren. De bedoeling daarvan was niet om de Olympische goden belachelijk te
maken - die waren in intellectuele kringen in die tijd allang van hun voetstuk gestoten -
maar om via een travestie menselijke verhoudingen te bekritiseren, zoals fabeldichters
dat via dieren plegen te doen.
Onze Polyphemus treedt in twee van Lucianus’ ‘eenacters’ op. In nr. 2 van de
zogenaamde ‘Zeegodendialogen’ klaagt Polyphemus bij zijn vader Poseidon over de
ruwe behandeling, die hij van Odysseus heeft ondergaan; in nr. 1 maakt Galatea
ruzie met een medezeenimf Doris. Net op het einde van de klassieke traditie krijgt
het thema hier nog een onverwachte wending: hetzelfde soort argumenten, dat
Polyphemus bij Theocritus en vooral Ovidius hanteert om zichzelf ondanks zijn
ruige uiterlijk aan te prijzen, wordt nu Galatea in de mond gelegd. Ze valt kennelijk
op het muzikale monster.
Ook uit Pompeii kennen we overigens tenminste één schildering, waarin Galatea
en de Cycloop elkaar duidelijk gevonden hebben.
‘Here is my journey’s end’
Men zou denken, dat in de Oudheid het Polyphemus-thema al van alle mogelijke
kanten belicht was, en dat er voor de verdere traditie weinig mogelijkheden tot
‘poetische Entfaltung’ resteerden. Dat er letterlijk muziek in het thema zat, bewijst
het ontstaan van ettelijke opera’s met het Acis-Galatea-Polyphemus-motief in
Europa vanaf ± 1600 (na een voorstelling in Dresden van Metastasio’s ‘La Galatea’
verschenen toepasselijke illustraties zelfs op Meissner-porcelein). Maar ook in
minstens één ander opzicht was er nog iets toe te voegen, dat in de antieke versies
volkomen ontbreekt: een moraal. Onder invloed van het Christendom werd vooral
de altijd immens populair gebleven Ovidius bruikbaar gemaakt voor de nieuwe leer
door allegorische verklaringen (‘Ovide moralisé’). Veel variatiemogelijkheden bood
ons thema overigens niet: Galatea is in deze verklaringen altijd de kuise vrouw, Acis
nu eens de bestrafte verleider, dan weer de onschuldige verliefde, die door een
wonder gered wordt uit de handen van de Cycloop. Maar deze laatste blijft altijd de
schurk, die moet boeten voor zijn misdaden. Wat dat betreft blijft het verhaal wat het
vanaf het begin was: een sprookje.
Belangrijkste geraadpleegde literatuur:
J. M. Bremer, Beschouwingen omtrent de Odyssee, Lampas 6 (1973), 304-333.
Id., Sprookjes in de Odyssee, Lampas 7 (1974), 215-221.
P. Chantraine, Dictionnaire étymologique de la langue grecque (Paris 1968), 598.
H. Dörrie, Die schöne Galatea (München 1968).
S. Eitrem, art. ‘Kyklopen’, in Pauly-Wissowa’s Realencyclopädie der class. Altert. wiss., IX, 2328 e.v.
H. von Geisau, art. ‘Kyklopen’, in Der kleine Pauly, 3 (München 1979), 393 e.v.
A. S. F. Gow, Theocritus II (Cambridge 1973), 118e.a.
H. Hunger, Lexikon der griechischen und römischen Mythologie (Wien 1959).
M. L. West, Hesiod, Theogony (Oxford 1971), 206 e.a.
9/65