HERMENEUS jrg 56-1984 nummer 2 - Tresoar

eeuw gedateerd kan worden. Ook vondsten
van voorwerpen uit de 3e eeuw in de
grot wijzen op een gebruik van het
complex nog in de 3e eeuw. De aanleiding
of oorzaak van de verwoesting
daarna is nog onduidelijk.
Polyphemus in de Romeinse
keizertijd
Hierboven is reeds aangegeven, dat
de nieuwe belangstelling voor de Griekse
literatuur in de kringen van de Alexandrijnse
geleerden een sterke invloed
heeft uitgeoefend op de beeldende
kunst. Dat heeft ook doorgewerkt in de
Romeinse tijd, zoals we reeds zagen bij
Tiberius. Daarnaast heeft in de vroege
keizertijd het nationale Romeinse epos,
de Aeneis van Vergilius, in dit opzicht
een belangrijke rol gespeeld. In het
reeds genoemde Faustinus-epigram uit
Sperlonga wordt de kwaliteit van de
beelden afgemeten aan de hand van de
poëtische kunst van Vergilius: ‘Als de
goddelijke zanger uit Mantua (= Vergilius)
nog leefde, zou hij zelfs niet in staat
zijn met zijn liederen de grootsheid van
de beeldengroepen (van Sperlonga) te
evenaren’. Ook in de Aeneis komen we
de Cycloop tegen. Wanneer Aeneas, die
op weg is naar zijn nieuwe toekomstige
vaderland, een bezoek brengt aan het
Cyclopeneiland, treft hij daar een van
de achtergebleven makkers van Odysseus,
Achaemenides, aan. Deze doet aan
Aeneas en de Trojanen verslag van de
ontmoeting van Odysseus met Polyphemus
(Vergilius, Aeneis III, 613 e.v.).
Het verhaal is zo een literair thema
geworden, door Vergilius aan Homerus
ontleend, dat in Sperlonga in een natuurlijke
omgeving tot een nieuwe werkelijkheid
is gemaakt met behulp van
levensgrote beeldengroepen. Vanuit
deze literaire achtergrond is het dan ook
te verklaren, dat gruwelijke scènes als
de blindmaking van de Cycloop en de
ontmoeting met de monsterlijke Skylla
voor de Romeinen geen belemmering
vormden van een uitgebreide maaltijd
te genieten. Ook de invloed van de
Stoïcijnse filosofenschool heeft daarbij
een rol gespeeld. Zenon, rond 330
v.Chr. de stichter van deze school, had
reeds gewezen op de morele waarde vatt
de werken van Homerus, waarbij hij
met name Odysseus’ moed, vindingrijkheid,
vaderlandsliefde en trouw als
voorbeeld had aangehaald. Zo heeft
Odysseus bij de tafelgesprekken in
Sperlonga als exemplum virtutis, uitblinkend
in alle deugden, die men
zichzelf toewenste, centraal gestaan. 24
Deze antrum cyclopis (Cyclopengrot)
van Tiberius staat niet alleen. Van
verschillende andere keizers is bekend,
dat zij een villa hebben ingericht met
een triclinium, waarin het Polyphemus -
avontuur van Odysseus een rol heeft
gespeeld. Zo bezat Domitianus een
Cyclopengrot in zijn villa aan het Lago
Albano; 25 het was een kunstmatige constructie
naar het voorbeeld van de grot
in Sperlonga. Onder de sculptuurresten,
die bij de opgraving te voorschijn
zijn gekomen en die nu bewaard worden
in de tuin van de Pauselijke villa van
Castel Gandolfo, bevindt zich ook een
Polyphemusfiguur (afb. 19). De reus
ligt achterover met zijn rechterhand
onder zijn hoofd; het lijkt alsof hij op
zijn voorhoofd een derde oog bezit,
maar het is wel zeer summier aangegeven.
Zijn ogen zijn gesloten om aan te
geven, dat hij slaapt. De houding van
Afb. 19. Fragment van Polyphemusfiguur,
Tijd van Domitianus. Marmer. Castel Gandolfo,
Tuin van Pauselijke villa.
33/89