HERMENEUS jrg 56-1984 nummer 2 - Tresoar

Cyclopen
in de
Franse kunst
Odilon Redon
en de traditie
H.E.C. Mazur-Contamine
Van de verschillende soorten Cyclopen, die Roscher 1 onderscheidt, komen alleen
de smidsknechten van Vulcanus en de Homerische herder-Cyclopen voor de kunst
van de Nieuwe Tijd in aanmerking.
De smidse van Vulcanus zonder meer is nooit een erg populair onderwerp
geweest. Evenmin de twee gebeurtenissen waarin de smid-Cyclopen kunnen
voorkomen, omdat de handeling zich in de werkplaats van Vulcanus afspeelt: de
scène, waarin Apollo aan Vulcanus het overspel van zijn vrouw komt rapporteren, en
de in de Ilias beschreven episode, waarin Thetis aan Vulcanus een nieuwe
wapenrusting voor Achilles komt vragen. Daarentegen heeft voor het onderwerp
‘Venus in de smidse van Vulcanus’ (Aeneis VIII, 370 e.v.), dat aan het thema van
Thetis verwant is, grote belangstelling bestaan. Bekijkt men deze afbeeldingen, dan
moet toegegeven worden, dat de smidsknechten - als zij al voorkomen - geen enkele
bijzonderheid vertonen. Het zijn nietszeggende figuren, die zelfs hun meest
karakteristieke kenteken (het derde voorhoofdsoog, om niet van één enkel rond oog te
spreken) missen. Van de hierop bestaande uitzonderingen vormt de 18e eeuwse prent
van Louis Desplaces naar Louis de Boulogne (1654-1733) een aardig voorbeeld (afb.
1). De overigens weinig markante Cyclopen hebben hier wel een derde oog.
In het vervolg beperken we ons tot de meer kleurrijke herder-Cyclopen en wel tot
Polyphemus, de belangrijkste onder hen. De kunstwerken die Polyphemus
voorstellen kunnen als volgt onderverdeeld worden: ten eerste die waarin een
vijandige Polyphemus wordt afgebeeld, de machtige, afschrikwekkende tegenstander
van Odysseus en van Aeneas; ten tweede die waarin een verliefde Polyphemus
optreedt. De Cycloop die zijn liefde op de fluit bezingt, terwijl de zeenimf Galatea
met haar gevolg over de zee trekt, is een thema dat - wat de antieke bronnen betreft -
bekend was van Philostratus (Imagines, II. 18) en van Ovidius (Metamorphoses XIII
750 e.v.). Ovidius introduceerde een derde figuur, de herder Acis, die Galatea
bemint. Met Ovidius ontstond naast de verliefde Polyphemus een jaloerse
Polyphemus, die, als hij zijn lief met haar minnaar betrapt, zijn slechte gewoonte om
met rotsen te smijten hervat.
Het aantal afbeeldingen, waarin Polyphemus optreedt als tegenstander van
Odysseus of waarin Aeneas aan hem ontsnapt, is nogal gering. Het verhaal van
44/100